مقوله «تمدن» در طبقه‌بندي علوم اسلامي

The Category of "Civilization" in the Classification of Islamic Sciences

طبقه‌بندي‌هايي كه تاكنون در مورد علوم انجام گرفته يا برپايه سلسله نظام آفرينش بوده است يا بر اساس طبقات ادراكات انساني (قواي حافظه، متخيله و عاقله) عنوان شده و يا برمبناي مراحل كمالات سلوك آدمي شكل يافته است، ولي همه طبقه‌بندي‌هاي ممكن در علوم، در اين سه رويكرد منحصر نيست، بلكه دانش‌ها از جمله دانش‌هاي اسلامي را مي‌توان بر اساس نيازهاي انساني (اعم از نيازهاي مادي و نيازهاي معنوي) و نظام خلاها و خواسته‌هاي بشرِ امروز نيز طبقه‌بندي كرد. در اين مقاله، پس از تبيين جايگاه مقوله «تمدن» به‌مثابه كلان‌ترين واحد انساني ـ اجتماعي در طبقه‌بندي‌هاي موجود علوم، ضرورت طرح ملاك‌هاي تمدني و منطق نظام نيازهاي اجتماعي را در طراحي طبقه‌بندي علوم اسلامي مطرح كرده و بر لزوم ارتباط‌هاي دوسويه ميان حوزه عمل و نظر و حتي تقدم عمل بر نظر در سطوح تمدني اصرار مي‌كنيم.

The extant classifications of sciences were made in terms of the world order, or in terms of the categories of human cognition (faculties of memory, imagination, and understanding or reasoning), or in terms of the stages of the developments of the human being. However, these are not the only possible ways in which sciences are classified; they can also be classified in terms of human needs (whether material or spiritual), lacks and wants. In this paper, after providing an account of the place of "civilization" as the most inclusive anthropo - social unit in the extant classifications of sciences, I will show the necessity of providing civilizational criteria and a logic for the social needs in an attempt to give a classification of Islamic sciences. I insist on the necessity of mutual relations between theory and practice, and even on the priority of practice to theory at civilizational levels.