امكان سنجيِ «خودآيينيِ» زيباشناختي در شرايطِ چيرگي منطق «ابزارگرايي» (در ارزيابي انتقادي وبر، ليوتار و فوكو از فرهنگ مدرن)

To Find the Possibility of Aesthetic ‘Autonomy’ in the Case of Logic ‘Instrumentality’ Dominancy (in Weber, Lyotard and Foucault`s Critical Assessment of Modern Culture)

رويكرد انتقادي به فرهنگ مدرن، بر كانون مسيله رهايي از تنگناهايي استوار است كه در اين رويكرد برشمرده مي‌شود. در اين رويكرد، «ابزارگرايي» مهم‌ترين تنگنا براي «خودآيينيِ» انسان است. و اين پرسش طرح مي‌شود كه مي‌توان در اين وضعيت، حوزه‌اي را يافت كه عملكرد آن فراسوي منطق «ابزارگرايي» باشد و به‌ويژه حوزه هنر و زيباشناسي چقدر فراسوي اين منطق كار مي‌كند و مي‌تواند امكاني براي رهايي از آن را فراهم كند. در اين مقاله، رويكرد انتقادي به فرهنگ مدرن، در چارچوب خطِّ سيري ارزيابي مي‌شود كه فوكو، از انديشه انتقادي ترسيم مي‌كند. خطِّ سيري كه از نيچه آغاز مي‌شود، و با ميانجيِ وبر به مكتبِ فرانكفورت م يرسد. استوار بر اين خطِّ‌ سيْر، وبر، ليوتار، و فوكو بر پايه روش تاريخ ايده‌هاي لاوجوي، ارزيابي مقايسه‌اي خواهند شد؛ تا دريابيم كه ناپسندشماريِ منطقِ «ابزارگرايي» نزد آن‌ها چقدر به پاسداشت هنر و زيباشناسي، چونان امكاني براي رهايي يا «خودآيينيِ» زيباشناختي مي‌انجامد. ارزيابي نشان مي‌دهد كه از سويي فوكو در برابر وبر و ليوتار باور ندارد كه هنر و زيباشناسي فراسوي «ابزارگرايي» باشد و از دگرسو، وبر در برابر ليوتار و فوكو، به ستيز با «ابزارگرايي» در چارچوب امر والا و هنر آوانگارد باور ندارد. البته، فوكو در برابر ليوتار، «خودآيينيِ» زيباشناختي را جاي‌گيري در آستانه امر عقلاني مي‌داند؛ نه گذار به امر پادعقلاني.

Critical approach to situation of modern culture is on the base of obstacles that are proposed in this approach. In this approach, the most important obstacle to ‘autonomy’ is the logic of ‘instrumentality’ and its disenchanting sequence. On this foundation, the question is whether we can find a sphere that will be beyond of logic of ‘instrumentality’. In addition, are the aesthetic sphere and art beyond of this logic and also is this sphere able to pave the way for getting rid of this logic? Theoretical framework in this article, for assessing critical approach to modern culture, is the trajectory of critical thought that Foucault has drawn. The trajectory that starts by Nietzsche and lead to Frankfurt school. Weber, Lyotard and Foucault would be compared in this framework and on the base of method of Lovejoy`s history of ideas, to see if their critical approach to ‘instrumentality’ lead to preferring of the aesthetic sphere and art (as possibility for redemption through aesthetic ‘autonomy’). Findings of this article shows that Foucault (on contrary to Weber and Lyotard) thinks that aesthetics isn`t beyond of ‘instrumentality’ and Weber (on contrary to Lyotard and Foucault) thinks that the avant-gard art can’t challenge ‘instrumentality’. Foucault, however, (on contrary to Lyotard) thinks that redemption locates in boundary of the rational.