پيش‎بيني سطح ويژه و ظرفيت تبادل كاتيوني با استفاده از بعد فركتالي توزيع اندازه ذرات خاك

Prediction of Specific Surface area and Cation Exchange Capacity Using Fractal Dimension of Soil Particle Size Distribution

ظرفیت تبادل كاتیونی و سطح ویژه از خصوصیات مهم خاك‌اند كه اندازه‎گیری مستقیم آن‌ها مشكل، پرهزینه، و وقت‎گیر است. بعد فركتالی توزیع اندازة ذرات خاك در ارتباط با بسیاری از فرایندهای استاتیك و دینامیك خاك‌ـ مثل انتقال آب و املاح، ظرفیت نگه‌داشت آب خاك، ذخیره و نگه‌داری گرمای خاك، و غیره‌ـ مطالعه شده و به مثابة ابزاری مناسب برای تخمین ویژگی‎های مرتبط با بافت خاك معرفی شده است. در این تحقیق رابطة بعد فركتالی توزیع اندازة ذرات با سطح ویژه و ظرفیت تبادل كاتیونی برای 40 نمونه خاك، كه 32 نمونة آن برای یافتن روابط تجربی و 8 نمونة آن برای آزمون روابط به‌دست آمده، از منطقة گیلوان با كلاس‎های بافتی شنی تا رسی، كه دارای مواد مادری متفاوت بودند، ارزیابی شد. نتایج نشان داد مقادیر بعد فركتالی برای نمونه‎های خاك مطالعه‌شده از 45/2 تا 99/2 متغیر است؛ كه با ریزشدن بافت خاك مقدار آن زیاد می‎شود. روابط رگرسیونی به‌دست‌آمده بین بعد فركتالی با سطح ویژه و ظرفیت تبادل كاتیونی توانی بود كه ارزش ضریب تبیین برای آن‌ها به‌ترتیب 87/0 و 80/0 و در سطح احتمال 1 درصد معنا‎دار بود. آزمون روابط به‌دست‌آمده بین بعد فركتالی با درصد رس، سطح ویژه، و ظرفیت تبادل كاتیونی نشان داد بین مقادیر اندازه‎گیری و پیش‎بینی‌شده همبستگی معنا‎داری در سطح احتمال 1 درصد برقرار است. این پژوهش نشان داد بعد فركتالی توزیع اندازة ذرات خاك می‎تواند شاخصی مفید در مطالعات مدل‎سازی و شبیه‎سازی برای تخمین سطح ویژه و ظرفیت تبادل كاتیونی باشد.

Cation exchange capacity and specific surface area are among some of the important soil characteristics the direct measurement of which is laborious, costly and time consuming. Therefore, fractal dimension of particle size distribution has been widely studied in relation with many such dynamic and static processes as transmission of water and solutes, water holding capacity, heat storage and conductivity, etc., and as a useful parameter, it has been proposed for property estimation as related to soil texture. Throughout the present research, the relationship between fractal dimensions of particle size distributions (Dm) vs. specific surface and cation exchange capacity for 40 soil samples (32 samples for finding the empirical functions and 8 for testing of the derived functions), from Gilevan region, with textures ranging from sandy to clay and different parent materials were evaluated. The obtained results showed that the value of Dm of the soil samples ranged from 2.45 to 2.99; the finer the soil texture, the larger the fractal dimension Dm. The Dm-specific surface area and Dm-cation exchange capacity relationships were described by power functions (R2=0.87 and 0.80, (significant at probability level of 0.01)), respectively. Testing of Dm-clay content, Dm-specific surface area and Dm-cation exchange capacity relationships showed significant correlation (probability level of 0.01) for the measured vs. predicted data. The results indicated that Dm can be used as an integrating index for estimating the specific surface area as well as cation exchange capacity of soils from particle-size distribution, useful in modelings and simulations.