مقايسه تطبيقي ساختار شهر اسلامي با شهر غربي (با تاكيد بر نظريه شهر ماكس وبر)

A comparative study of the structure of Islamic city and the western city (with an emphasize on Max Weber’s theory of city)

ويژگي هاي فرهنگي و مكاني، پيشينه تاريخي و شرايط اجتماعي از عوامل مهم تشخص و تمايز مجموعه ها در شهرها و كشورهاي مختلف هستند. شهرهاي دوره اسلامي، مبتني بر ارزش هاي سنّتي و بازتابي از انديشه ها و فرهنگ اسلام در تمامي جوانب هستند كه بازتاب اين انديشه ها و ارزش هاي اسلامي در ساختار شهر، با تفكرات انديشمندان غربي در خصوص مولفه هاي جامعه شهري قابل بررسي و تحليل است. با عنايت به اينكه ماكس وبر براي جامعه شهري مشخصات و مولّفه هاي خاصي برشمرده و معتقد است براي اين كه هر واحد اجتماعي، شهر محسوب شود بايد حداقل داراي پنج ويژگي شامل برج و بارو، بازار، دادگاهي مستقل و برخوردار از حداقل قوانين داخلي مستقل، اشكال مختلف انجمن متكي بر انتخاب آزاد افراد و استقلال نسبي و قدرت اداره امور توسط كارگزاران برگزيده شهروندان )بورژواها) باشد، لذا اين پژوهش بر آن است بر اساس مولّفه هاي شهري برشمرده شده در نظريّه ماكس وبر ساختار شهر هاي اسلامي را مورد بحث و بررسي قرار دهد و به اين پرسش ها پاسخ دهد: 1- آيا جامعه شهري اسلامي در طول تاريخ داراي ويژگي هاي جامعه شهري مورد نظر وبر بود؟ 2- آيا شهرهاي حوزه تمدّن اسلامي داراي سازمان اجتماعي - فضايي متمايز نسبت به ديگر حوزه هاي تمدني بوده اند؟در اين پژوهش با مرور منابع و اسناد مختلف و معتبر در زمينه شهر اسلامي الگو و ساختار مورد توجه محققان شناسايي و مقايسه تطبيقي آن با نظريّه شهر ماكس وبر انجام گرفته است. يافته هاي مورد نياز در اين پژوهش به روش اسنادي گردآوري شده اند. نتايج پژوهش نشان مي دهد، اظهارات وبر در خصوص رد تعبير شهر اسلامي به دليل نداشتن مولّفه هايي هم چون انجمن هاي صنفي و استقلال حقوقي و سياسي درآن ها تعبيري ناقص است، چرا كه مطالعات صورت گرفته توسط برخي از محققان، شرق شناسان و مورخان در خصوص شهرهاي اسلامي، منجر به ارايه چندين مدل نسبتاً مشابه در ادبيات شهر اسلامي شده است، هم چنين تعاليم اسلامي نيز ويژگي هايي از شهر اسلامي را بيان مي كنند.

Cultural and locational characteristics, historical background and social conditions are among the important factors for the distinction of complexes in different cities and countries. The cities of Islamic period are based on traditional values and a reflection of ideas and culture of Islam in all aspects. The reflection of these Islamic ideas and values in the structure of the city, with the thoughts of the western thinkers on the components of urban society is worth reviewing and studying. Considering the fact that Max Weber has enumerated specific features and components for the urban society and believes that in order to consider each social unit as a city , it should have at least five features including : tower and rampart , bazar , independent court enjoying the minimum independent local rules, different forms of associations based on free election of individuals and relative independency and power to administrate the affairs with the agents selected by citizens( bourgeois). Thus, based on the urban components enumerated in the Max Weber’s theory, this research intends to study the structure of Islamic cities and respond to these questions: 1. Has Islamic urban society had the features of urban society noticed by Weber in the course of history? 2.Have the cities of Islamic civilization domain had a social –spatial organization distinguished from the other civilizational domain? In this research, reviewing the different and creditable sources and different on Islamic city, the model and structure noticed by researchers have been identified an a comparison study with the Max Weber’s theory of city has been made. The findings necessary in this research have been collected in documental method. The results of the research show that the Weber’s views on rejecting the interpretation of Islamic city due to lack of components such as guilds and legal and political autonomy in them are an incomplete interpretation. Because studies performed by some of the researches, orientalists and historians on Islamic cities have led to the presentation of some relatively similar models in the literature of Islamic city. The Islamic teachings also state some features of an Islamic city.