بررسي اجتماع پذيري فضاهاي تجاري در رويكرد اسلامي

A study of the sociability of commercial spaces in the Islamic attitude

اگرچه بازارها كانون پوياي شهرها هستند، ولي حساسيّت نگرش هاي معنوي سبب محدوديّت در جلوه گري كالبدي اين فضاها و ميزان اجتماع پذيري آن ها مي شود. اين مقاله تلاش مي كند تا روشن سازد كه ديدگاه معنويّت اسلامي چه تاثيراتي در ميزان اجتماع پذيري مراكز تجاري شهري دارد. به نظر مي رسد بين مراكز خريد معاصر و بازارهاي گذشته تفاوت هاي كالبدي و مفهومي بسياري وجود دارد. به منظور اصلاح و بهبود اين مراكز، لازم است ابتدا مباني بازارهاي سنّتي در بحث اجتماع پذيري به دقّت بررسي شود و سپس ميزان تحقّق آن ها در مراكز امروزي مورد مطالعه قرار گيرد. هياهوي جاذبه ها و هيجان ناشي از آن در مراكز خريد امروزي، طمانينه دروني را از انسان مي گيرد و اين همان دليل نكوهش عارفان ديني از محيط بازار است. اين پژوهش، با رويكردي انتقادي و متكي به روش آزادي پژوهي و استدلال منطقي است و هدف آن ارايه الگويي براي طرّاحي فضاهاي تجاري معاصر با نگاهي به اجتماع پذيري در رويكرد اسلامي است. بدين منظور با استفاده از متون ديني، ابتدا اصول اجتماع پذيري حاكم بر اين فضاها معرفي و سپس شيوه هاي تحقق آن ها در شهرهاي گذشته و معاصر مطالعه شده و با اصول مرتبط در شهرسازي جهان مقايسه گرديده است. براساس نتايج به دست آمده، اين اصول در دو بخش سلبي و ايجابي قابل تفكيك است كه از مهم ترين آن ها مي توان به ضرورت پرهيز از تظاهر بازار، تعريف حداقلي از نقش فراغتي بازار، تركيب نقش اجتماعي- فرهنگي در بازار با مسجد، قابليّت بازار براي تعظيم شعاير ديني و ... اشاره كرد. اين اصول اگرچه به خوبي در شهرهاي سنّتي قابل مشاهده است، ولي برخي از آن ها امروزه در طرح هاي توسعه شهري و تحت تاثير نظريّه هاي جهاني به طور جدي مورد خدشه قرار گرفته اند. با اين حال اين شرايط، مربوط به حالت آرماني ديني است و تحقّق آن در شرايط مصرف گراي معاصر نياز به بسترسازي هاي گسترده دارد كه در ابتدا ممكن است مورد واكنش هاي سريع سنّت ستيزانه قرار گيرد.

Though markets are the dynamic centers of cities, but the sensitivity of spiritual attitudes has caused limitation in the physical manifestation of these spaces and their rate of sociability. This article tries to clarify that what kind of impacts the viewpoint of Islamic spirituality has on the sociability of urban commercial centers. It sees that there are many physical and conceptual differences between contemporary shopping centers and markets of the past. In order to amend and improve these centers, firstly it is necessary to study the traditional markets in the topic of sociability precisely and then the rate of their fulfillment in today’s centers should be studied. The hullaballoo of attractions and emotion resulting from that in today’s shopping centers gets the internal relaxation from human and this is the same reason for reprimanding the market environment by the religious mystics. This research is made with a critical attitude and relying on the free research method and logic reasoning and its goal is to present a model for the design of contemporary commercial spaces with a view to the sociability in Islamic attitude. For this purpose, using the religious texts, first the principles of ruling sociability on these spaces are introduced and then their methods of fulfillment in the past and contemporary cities are studies and compared with the principles related in the world urbanism. Based on the results obtained, these principles may be detached from each other in two parts of negative and positive of which the most important ones are the necessity of avoiding the appearance of the market, minimum definition of the leisure role of market, combination of social –cultural role in market with mosque , ability of the market for celebrating the religious rituals and so on. Though these principles are well observable in traditional cities, but some of them today have been seriously distorted in the plans of urban development and under the impact of world views. However, these conditions are related to the religious ideal state and their fulfillment in the contemporary consuming condition needs to a vast ground paving which in the beginning might face fast opposite reaction.