از سينماي خان‌بابايي تا سينماي ژانوسي

From motion picture of “khaan Baba” to Venus motion picture

حجم كارهاي صورت‌گرفته در زمينه‌ي جامعه‌شناسي سينما به هيچ وجه با تاريخ بيش از يك‌صد ساله‌ي سينما در ايران همخواني ندارد. هرچند كارهاي خوب و گاه درخشاني در اين حوزه به‌ انجام رسيده است، اما هنوز واكاوي ربط و تاثير متقابل جامعه و سينما در ايران جاي كار دارد. اين نوشته با تمركز بر سير تاريخي پديده‌اي به نام سينما در ايران و شرايط اجتماعي- سياسي دوره‌هاي بزنگاهي تاريخ ايران، كوشيده است تحليلي اجتماعي از سينماي ايران به دست دهد. اين بررسي جامعه‌شناختي مبتني‌بر مهم‌ترين نظريه‌هاي حوزه‌ي جامعه‌شناسي هنر و سينما مانند نظريه‌ي بازتاب، كاركردگرايي، ساختارگرايي، تيوري مشي مولف و نشانه‌شناسي و هرمنوتيك است. براي سهولت كار تا آن‌جا كه ميسر بوده و خلل و گزندي به چارچوب تحقيق وارد نكرده است، تاريخ سينماي ايران در پس‌زمينه‌ي تاريخ سياسي- اجتماعي معاصر ايران قرار گرفته و بر آن اساس به نُه(9) دوره‌ي تاريخي تقسيم شده است. اين نُه دوره عبارتند از سينماي رضاخاني- خان‌بابايي(1304- 1315)، سينماي نظام وفا (1326-1332)، سينماي محافظه‌كاران (1332-1342)، سينماي آلودگي- پالودگي (1342-1357)، سينماي بهار آزادي (1357-1359)، سينماي غياب‌هاي ساختاري (1360-1367)، سينماي سه‌گانه (1367-1376)، سينماي نيروهاي اجتماعي (1376-1384) و سينماي ژانوسي (1384-1390). براي هر‌يك از دوره‌ها تحليل جداگانه‌اي مبتني‌بر شرايط اجتماعي- سياسي آن دوره و فيلم‌هاي برخاسته از چنين بستري نگاشته شده است. يك تحليل كلي نيز تحت عنوان جمع‌بندي در پايان نوشته آمده است.

Social analysis ofIranian cinema is one of the best ways to understanding social position of history of Iran and vice versa. Actually the volume of works in the field of sociology of Iranian cinemaor any social analysis of Iranian moviesdo not comply with over one hundred years of existing cinema in Iran. This paper would focused on historical–social phenomenon known as the Iranian cinema and at the same time on the periods of socio-political situation in Iran to give social analysis of Iranian cinema. The paper is based on sociological theories of the sociology of art and cinema such as reflection theory, functionalism, structuralism, and hermeneutics. Due to convenience,the paper has divided into nine (9) periods and each period has its own particular feature and analysis and an overall analysis has been written as a summary at the end.