شباهت‏هاي عرفاني آثار احمد جام با شش اثر عرفاني پيش از خود و ردّ نظرية امّي بودن وي

A Comparative Study of Ahmad-e Jamʹs Mystical Views and Six Former Mystic Books

یكی از صفاتی كه برخی مقامات‏نویسان به احمد جام نسبت داده‌اند «امّی ‏بودن» وی است. آنان، با انتساب چنین صفتی به شیخ جام، همة گفته‏های او را برگرفته از الهام ربّانی و كشف و شهود عارفانه می‌دانند. اگر، بنا به نوشتة این مقامات‏نویسان، همة آثار و نوشته‏های احمد جام متأثر از «الهامات غیبی» باشد، این همه شباهت میان آثار او با نوشته‏های مشایخ متقدم چه می‏شود؟ و چگونه می‏توان این مشابهت‏ها را توجیه كرد؟ آیا مقامات‏نویسان، با این همه اصرار به نقش «الهام» در آثار شیخ، تلویحاً نخواسته‌اند كه او را با «نبی امّی» برابر سازند؟ و از این راه بر مقامات و كرامات شیخ نزد آیندگان بیفزایند؟ در این مطالعه كوشیده‌ایم، ضمن مقدمه‏ای دربارة «الهام و وحی دل» عارفان، به سؤالات یادشده پاسخ دهیم. بدین منظور، آثار منثور شیخ جام را با شش اثر عرفانی متقدم سنجیدیم و به بررسی و تحلیل تشابهات تفسیری ـ تأویلی و هم‌چنین تشابهات عرفانی این آثار پرداختیم و با نمودن وجوه تشابه به اثبات این نكته پرداختیم كه احمد جام، بر اثر مطالعه و تحقیق، با میراث عرفانی پیش از خود كاملاً آشنا بوده و آثار او تركیبی است از الهامات الهی و متأثر از گفته‏ها و نوشته‏های مشایخ پیشین.

Illiteracy is one of the traits some writers have attributed to Ahmad Jam. These writers know his whole speeches spiritual intuition and divine inspirations. According to these writers if all traces and writings of Ahmad Jam are under the impact of ” DIEX EX MACHINA” therefore, a question is posed: what is all this similarity between his traces with writings of the sheiks before him? We believe these arenʹt accidental. Thus, these writers indirectly wanted to equalize him with the illiterate prophet and increase his prominence and status for the posterity in this way by means of this persistence in the role of inspiration in sheikh’s traces. In this article, we have tried to answer these questions starting with an introduction to revelation and heart inspiration. Then we have tried to compare sheikh Jamʹs prose traces with six of his preceding mystical traces and we have allocated a time for the survey and the analysis of interpretive similarities, clarifying the differences and resemblances of these traces. We prove that Ahmad Jam had totally been familiar with his preceding mystical heritage and these traces are a combination of divine inspiration and compliance with speeches and writings of preceding sheiks.