بررسي نشانه‌شناختي گفتمان عشق عرفاني در غزل مولوي و سعدي (برمبناي الگوي ماتريس وهيپوگرام مايكل ريفاتر)

Study of Semiotics in Mystical Loving Discourse in Rumiʹʹs and Saʹʹdiʹʹs Sonnets: Based on Matrix and Hypogram by Michael Riffaterre

در اين مقاله كه بر مبناي الگوي نشانه شناختي مايكل ريفاتر در خوانش غزل مولوي و سعدي شكل گرفته است ابتدا به تشريح نظريه منظومه‌هاي توصيفي (ماتريس و هيپوگرام) وي پرداخته شده است. پس از آن گفتمان عشق با سه محور عشق، معشوق و عاشق بر مبناي اين الگو مورد بررسي قرار گرفته و ماتريس‌ها و هيپوگرام‌هاي آن تبيين گرديده است. هدف مقاله كاربست اين الگو در شعر كهن فارسي است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه گفتمان عشق در غزل مولوي مبتني بر عشق و وحدت و در غزل سعدي مبتني بر عشق و اغتنام فرصت است و اين فرضيه سنتي كه مولوي عارف و سعدي عاشق است را به گونه استنادي و روشمند اثبات مي‌كند. حركت در منظومه‌هاي توصيفي مربوط به گفتمان عشق در غزل مولوي از عشق و معشوق و عاشق به گونه‌اي پويا و فعال به وحدت منتهي مي‌شود اما اين حركت در غزل سعدي از وحدت عشق و زندگي به سوي اغتنام فرصت و واقع‌گرايي زيستمندانه را به نمايش مي‌گذارد.

This paper is based on the semiotic pattern of Michael Riffaterre in reading the poems of Molavi and Sadi, his theory of descriptive poems (the matrix and hypogram) is explained in this paper for the first time. The discourse of love is then analyzed on the basis of this pattern, including the following three: love, beloved and the lover, and their matrixes and hypograms are later elaborated. It aims at applying this pattern in ancient Persian poetry. It was indicated that the discourse of love is based on love and unity in Molavi’s sonnets whereas it is based on love and Carpe diem in Sadi’s sonnets. It confirms the traditional hypothesis that Molavi is a mystic and Sadi is a lover, through citations and methodologies. The course of descriptive poems related to the discourse of love leads from the love, beloved and lover to unity dynamically in Molavi’s sonnets, whereas this course leads from the unity of love and life to Carpe diem and the existential realism in Sadi’s sonnets. Keywords: discourse of love, unity, submission, Carpe diem, Riffaterre, matrix, discourse interaction.