فتوا و كاركردهاي سياسي آن در ايران عصر سلجوقي

Fatwa and Its’ Political Function at Saljuqid Period

تاريخ ايران با توجه به بافت مذهبي جامعه خود همواره با مقوله‌اي به نام «فتوا» پيوند خورده است. فتوا در نتيجه مجموعه‌اي از عوامل شكل گرفته و با كاركردهاي متعدد و در عين حال متنوع، به عنوان يك عامل مهم در معادلات سياسي روز مورد استفاده بوده است. فتوا همواره به عنوان عاملي حركت بخش، پيامدها و نتايج شگرفي را در تاريخ ايران رقم زده است. در اين ميان تاريخ ايران عصر سلجوقي با توجه به شرايط سياسي ـ اجتماعي، فتواهاي بسياري را در راستاي تحقق اهداف خاص شاهد بود. نوشتار حاضر با رويكردي تحليلي، ضمن سنخ شناسي فتواهاي صادره در ايران اين دوره، دريافته است كه فتواها در كاركرد سياسي خود در راستاي مشروعيت‌بخشي، سركوب مخالفان و حذف سياسي رقبا ، توجيه اقدامات سياسي ـ مذهبي و نيز اغراض فرقه‌اي ـ مذهبي به كار مي‌رفته است. متقابلاً دستورالعمل‌ها و سياست نظارتي حكومت سلجوقي بر نهاد دين به طور اعم و مفتيان به طور اخص از اين منظر قابل تفسير خواهد بود. يافته‌هاي پژوهش خود الگويي از اين مساله و در راستاي نظريه پردازي علمي در تاريخ ايران است.

Iranian history, regarding its religious structure, has usually been linked to an issue called “Fatwa”. Fatwa has been formed as the result of many factors and as a multifunctional issue it has been used as an important factor in political discussions and decisions. Fatwa, as a moving social parameter, has created great results in Iranian history. In this regard, the history of Iran in Saljuqid era, considering the political ـ social situations, has witnessed many Fatwas in reaching its particular aims. This paper with an analytic approach, while analyzing the issued Fatwas in Iran in this era, has realized that fatwas in their political function have been used for removing the opposition groups, political removal of other opponents, justification of political ـ religious actions and also for tribal ـ religious purposes. On the other side, the Saljuqid’s political control and orders over religion in general and Muftis in specific, will be analyzable in this perspective. The findings of the study are patterns of this issue and are in line with scientific theorization in Iranian history.