قصاص مراتبي در جنايات مادون نفس

The Hierarchical Retaliation (Qisas) in Crimes except Murder

قصاص مراتبي از نوآوري‌هاي قانون مجازات اسلامي مصوب 1392 مي‌باشد. پرسش اصلي درباره آن اين است كه آيا اساساً امكان اجراي قصاص در غير محل جنايت و به ويژه در مراتب پايين‌تر وجود دارد يا اينكه تنها مي‌توان از همان محل قصاص كرد؟ در پاسخ به اين پرسش، بررسي انديشه‌هاي فقهاي اماميه و عامه آشكار مي‌سازد كه آن‌ها بين جنايات مضبوط (جناياتي كه امكان قصاص از محل جنايت بدون زياده‌روي وجود دارد) و جنايات غير مضبوط تفاوت گذاشته‌اند؛ در جنايات غير مضبوط، برخي با توجه به اصل «مماثلت در قصاص»، اجراي قصاص مراتبي را نپذيرفته‌اند و اين جنايات را تنها شايسته دريافت ديه دانسته‌اند. اما برخي ديگر با تمسك به ادلّه‌اي چون اجماع، عمومات راجع به قصاص و... آن را پذيرفته‌اند. در مورد جنايات مضبوط نيز بسياري از فقها بر اين باورند كه اجراي قصاص مراتبي امكان‌پذير است؛ زيرا در اين جنايات اجراي قصاص از محل جنايات ممكن است و لذا دليلي وجود ندارد كه مجنيّ عليه از محل ديگر قصاص كند. البته برخي ديگر، قصاص مراتبي در اين جنايات را بدون اشكال انگاشته و تنها آن را مشروط به رضايت جاني دانسته‌اند. بررسي ديدگاه قانون‌گذار نشان مي‌دهد كه وي توجهي به اين تفكيك ندارد و همه جنايات را البته در صورت رضايت جاني، موضوعي براي اين گونه از قصاص مي‌داند.

The hierarchical retaliation (qisas) is of the innovations of the Islamic penal code (codified 1392). The main question is if it is possible basically to implement the retaliation (qisas) in a place differing from the crime ones especially in the lower ranks or it must be done solely in the same place of crime. Replying this question, the study of the thoughts of Imamiyah’s jurisprudents (fiqh Jurists) and Sunni’s ones reveals that there is a difference between the ma?b?? crimes which it is possible to be implemented qisas in its accurate position without exceeding the limits and bounds and the crimes which are not ma?b??. Some Islamic jurists have not accepted the hierarchical retaliation (qisas) in non-accurate crimes (not ma?b??) with respect to the equity in qisas and believe that in these kinds of crimes, the financial compensation to be paid to the victim (Diyya) is preferable. But some others have accepted it with regarding evidences such as Ijm?? (Arabic: “agreeing upon” or “consensus”), the ’umumat (generality) relating to Qisa and etc. In the ma?b?? crimes, most of the Islamic jurists think it is possible to implement the hierarchical retaliation (qisas) because it is possible in these kinds of crimes to implement the equal retaliation (qisas) and there is no reason that the crime victim implements qisas in a different place. Of course, some Islamic jurists believe that there is no problem to carry out the hierarchical retaliation (qisas) in these kinds of crimes and it is stipulated to the consent of murderers. Examining the opinion of the legislature shows that it does not pay attention to these separation and all crimes but with the consent of the murderer are the subject of this kind of qisas. Keywords: The hierarchical retaliation (qisas), The ma?b?? crimes, Non-accurate crimes (not ma?b??), Similarity (equality).