ابن‌سينا و منطق مشرقي

Avicenna and Oriental Logic

بدون ترديد ابن‏سينا يكي از چهره‏‏‏هاي بارز و شايد بارزترين چهره علمي در تاريخ تمدن اسلامي ـ ايراني است. ابن‏سينا به اذعان خود (در مقدمه منطق المشرقيين) پس از عمري تلاش در تشريح و تبيين و تكميل ميراث عقلي يونان، به ساحتي از فلسفه دست يافته است كه از آن به «فلسفه مشرقي» تعبير مي كند. منطق مشرقي ابن‏سينا نيز چه به لحاظ روش و چه به لحاظ محتوا، در قياس و تناظر و تناسب با همين فلسفه‏ مشرقي، قابل تعريف و تبيين است. مسيله مورد بحث اين است كه شاخصه ‏‏هاي اين فلسفه مشرقي و به ويژه منطق مشرقي چيست؟ از آن جا كه شواهد فراوان و مستقيمي در «سطح» براي استناد وجود ندارد، تلاش شده تا با توسل به پار‏‏ه اي از قراين و امارات محدود و غيرمستقيم در «عمق»، به اين نتيجه دست يافت. در اين مقاله، دو وجه و جلوه‏ مختلف و در عين حال سازگار، از منطق مشرقي ابن‏سينا استنباط و معرفي شده است. در وجه نخست، منطق مشرقي مي‏تواند اشاره به پار‏‏ه اي از «نظام ‏‏هاي تاسيسي و ابداعي غير ارسطويي» در مشرق زمين داشته باشد و در وجه دوم مي تواند طليعه و افقي شرقي براي تاسيس نوعي «منطق تشكيكي» قلمداد شود كه امروز به آن منطق چند ارزشي و بي‏نهايت ارزشي مي‏گويند.

Avicenna is undoubtedly one of the outstanding scientists and perhaps the most prominent one in the history of Islamic-Iranian civilization. After a lifetime of trying to describe, explain and complete the Greek intellectual heritage, Avicenna admitted (in the introduction of Mantiq Al-Mashriqiyin) to have achieved a realm of philosophy which he construed as "oriental philosophyʹʹ. Avicennaʹs oriental logic can be defined and explained according to the very oriental philosophy in terms of method and content. The issue is what the characteristics of this oriental philosophy and particularly, oriental logic is. Since there is not direct and abundant evidence in "surface" as documents, we try to reach the conclusion by a range of indirect and limited evidences in "depth". In this paper, two different and yet consistent features of Avicennaʹs oriental logic are inferenced and introduced. In the first sense, oriental logic can refer to a range of "non-Aristotelian innovative and established systems" in the East, and in the second aspect, it can be an oriental horizon and dawn to establish a "fuzzy logic" which is considered today multi-valued and infinite-valued logic.