بررسي عادت‌هاي غذايي فصلي خرس قهوه‌اي سوري (Ursus arctos syriacus Linnaeus, 1758) در منطقه حفاظت شده البرز مركزي

Seasonal food habits of brown bear (Ursus arctos syriacus Linnaeus, 1758) in Cenral Alborz Protected Area

محدوده امن منطقه حفاظت شده البرز مركزی در استان مازندران جمعيت بزرگی از خرس قهوه‌ای، بزرگترين گوشتخوار ايران را در خود جای داده است. درك و شناخت رژيم غذايی گونه به طور قطع درك بوم‌شناسی گونه است. بررسی رژيم غذايی اهميت زيادی در مطالعات تاريخچه زندگی، پراكنش فصلی، انتخاب زيستگاه، رفتار نظام اجتماعی، اندازه جثه و توليد مثل گونه دارد. بزرگترين گوشتخوار ايران رژيم غذايی همه‌چيز خواری را برگزيده است كه اساس آن بر روی گياهان و ميوه‌هاست. اين گونه در ماه‌های مختلف سال از منابع غذايی متفاوتی استفاده می‌كند و نوسانات زيادی در رژيم غذايی آنها وجود دارد كه بر حسب فراوانی و كيفيت تغيير می‌كند. از اين رو طی خرداد 1385 تا ارديبهشت‌ماه 1386 مطالعه جامعی در ارتباط با رژيم غذايی اين گونه در منطقه مذكور صورت گرفته است. نتايج پژوهش‌ نشان می‌دهد كه منابع غذايی گياهی، بخش عمده‌ای از رژيم غذايی اين گونه را در بهار و تابستان دارد و بيشترين فراوانی را در سرگين‌های بررسی شده دارند. حشرات به ويژه مورچه‌ها اغلب در نيمه اول تابستان خورده می‌شوند. ذخيره چربی و اهميت آن برای دوره خواب زمستانی موجب می‌شود كه هر چه سرما نزديك می‌شود، ميوه‌ها به ويژه آنهايی كه دارای چربی بالاتری هستند يا توليد چربی بيشتری در بدن خرس‌ها می‌كنند، بيشترين فراوانی را در رژيم غذايی خرس‌ها داشته باشند. هيچ‌گاه بقايای سُم‌داران وحشی در سرگين خرس‌ها يافت نشد. بر اين اساس به نظر می‌رسد كه رژيم غذايی اين گونه در البرز مركزی غالبا گياه‌خواری است. همچنين هيچ‌گاه مشاهده مستقيم، سرگين و رد تازه آنها در بازه زمانی اواسط آذر تا اول فروردين مشاهده نشد. همچنين در اين دوره بر اساس مصاحبه‌های صورت گرفته از محيط‌بانان و مردم محلی هيچ گونه گزارشی مبنی بر مشاهده مستقيم آنها نيز به دست نيامد. بر اين اساس، خرس‌های قهوه‌ای در البرز مركزی يك دوره سه تا سه و نيم ماهه را در خواب زمستانی سپری می‌كنند.

Mountains of Central Alborz Protected Area hold a big population of brown bear, the largest varnivore species in Iran. Understanding food habits is crucial to understanding the ecology of the species. Diet influences many ecological and life-history traits, such as spatial distribution, social and foraging behavior, body mass and reproduction. Therefore, during Jun 2006 to May 2007 we had a comprehensive study on brown bear food habits, as the largest omnivorous of the country in Central Alborz Protected Area. Our investigation showed that plant materials composed the main proportion of food items of the brown bears in the spring until mid-summer. Insects, especially ants were predominantly eaten in the first half of summer. As approaching to hibernation period in late autumn, fruits played the main role of bear food items having high fat content. We never witnessed bear attack on wild herbivores. Furthermore, we never found remains of wild herbivores except a few livestock remains in brown bear scats during our survey period. Accordingly, we concluded that brown bears were almost herbivorous in the Central Alborz Protected Area. We never found any bear scats or fresh signs in three consecutive years, between first of December until mid of March. Also, no direct sighting of brown bear was reported to us by local people and game keepers within the mentioned period. Accordingly, it can be concluded that the brown bears hibernate for a period of 3-3.5 months in winter in the Central Alborz Protected Area.