نقش هنرسازه‌هاي بديعي در تعجب‌برانگيزي مخاطب در سوره‌هاي مكي با تكيه بر نقد فرماليسم روسي (مطالعه موردي: سوره‌هاي «بروج» و «غاشيه»)

دور الفنون البديعيه في اثاره دهشه المخاطب في سور القرآن المكيه علي ضو الشكلانيه الروسيه (سورتا «الغاشيه» و «البروج» انموذجين)

هنرسازه‌هاي ادبي از مهم‌ترين مباحث مطرح در حوزه نقد ادبي، به‌ويژه علم بلاغت هستند كه فرماليست‌هاي روس نيز به آنها توجه زيادي داشته‌اند. لفظِ «هنرسازه» به مجموعه فنون بلاغي اطلاق مي‌شود كه در عربي با اصطلاح «الفنون الادبيه» شناخته مي‌شود و در مطالعات فرماليسم به جاي "priem" روسي و "device" انگليسي به كار مي‌رود. اين مقاله با رويكرد فرماليسم روسي نوشته شده‌است. صورت‌گرايان روس معتقدند هنر در مرتبه نخست، موضوع سبك و تكنيك است؛ تكنيك علاوه بر اينكه شيوه است، موضوع هنر نيز هست؛ بنابراين «آنچه» نويسنده مي‌گويد مهم نيست، بلكه اينكه «چگونه» مي‌گويد اهميت دارد. همچنين آنچه صورت‌گرايان روس در ادبيات و هنر قابل‌مطالعه و بررسي مي‌دانند، فقط حوزه هنرسازه‌هاست و نه چيز ديگر. در اين مقاله سعي شده‌است ميزان مفيد يا غيرمفيد بودن هنرسازه‌ها در دو سوره «بروج» و «غاشيه» بررسي شود، سپس با استفاده از روش توصيفي ـ تحليلي به بيان نقش اين هنرسازه‌هاي بديعي در تعجب‌برانگيزي مخاطب، با تكيه بر مقولات چهارگانه فرماليسم روسي پرداخته شود. مهم‌ترين نتيجه مقاله نشان مي‌دهد بيشترين هنرسازه‌هاي به‌كاررفته در دو سوره يادشده، از نوع مفيد هستند كه با توجه به ويژگي‌هاي آنها، در حوزه‌هاي چهارگانه فرماليسم روسي يعني: ادبيت، فرم، جادوي مجاورت، و ساختار ساختارها، به شكل شگفت‌انگيزي نمايان مي‌شوند و درنتيجه باعث جذب و تعجب‌برانگيزي شنونده و خواننده مي‌شوند.

Literary artistic devices are among the most important topics of rhetoric studies. These topics are very notable in the domain of Russian formalism. Artistic devices refer to the collection of rhetoric techniques(in Arabic) that are usually called “priem” in Russian formalism and “Artistic device” in English. This article is about Russian formalism thatstates:primarily, subject of art is style and techniques.In addition to method, technique is also the subject of art.Therefore, no matter what the author says, the manner of saying is so important. In this article, we have tried to study some of useful and useless artistic devices in two suras, Ghashie and Boruj, according to Shafi’eiKadkani partition. Then, through the description-analytic method,the role of artistic devices in astonishing the audience is expressed, relying on fourfold categories of Russian formalism: form, literariness, structure of structures ,and magic of collocation. The most important result of this studyis thatthe majority of artistic devices that are used in these suras is of useful type.Accordingly, these characteristics have attracted and astonished readers and the audience.