تغيير نام خانوادگي زنان پس از ازدواج در حقوق ايران و آمريكا

 Adopting the Spouseʹʹs Surname After Marriage in Iranian and American Legal Systems

داشتن استقلال در نام يكي از نمودها و نمادهاي استقلال در شخصيت است؛ چه شخص مستقل داراي نام مستقل نيز هست؛ از اين زاويه ديد، در هر دو نظام حقوقي ايران و آمريكا، تلاش بر اين بوده تا حق زنان بر داشتن نام خانوادگي مستقل به عنوان بخشي از حقوق مربوط به هويت فردي به رسميت شناخته شود. با اين حال، هميشه اين گونه نبوده است؛ در نظام حقوقي آمريكا تا دهه‌ي هفتاد قرن بيستم، نام زن پس از ازدواج ناگزير به نام خانوادگي شوهر تغيير مي‌يافت. در نظام حقوقي ما نيز اگرچه قانوناً هيچ‌گاه نام زن به اجبار به نام شوهرش تغيير نيافته است اما تا سال 1355 اين شوهر بود كه نام خانوادگي خانواده (و از جمله همسرش) را انتخاب مي‌كرد. به هر حال، هر دو نظام دچار دگرديسي شده‌اند؛ اولي در آغاز دهه‌ي پيش‌گفته پذيرفت كه زن پس از ازدواج آزاد است كه اگر بخواهد نامش را به نام خانوادگي شوهرش تغيير دهد، در دومي نيز پس از اينكه همگان نام خانوادگي يافتند، ديگر نشاني از تحميل و اجبار ديده نمي‌شود. همچنين، هر دو نظام حقوقي، امكان اختيار نام خانوادگي همسر براي زنان را با رنگ‌وبوي يك حق قانوني و دست‌ِكم امتياز ويژه‌ي زنان تدارك ديده است. بدين ترتيب، استقلال‌ زنان حفظ خواهد شد. افزون براين، سعي مي‌شود در ارتباط با حقوق مربوط به هويت ميان زنان و مردان از جمله درباره حق برخورداري از نام خانوادگي مستقل، (در عين اقدامات تبعيض‌آميز مثبت به نفع زنان) برابري نيز برقرار گردد. اين تحويل شايسته را مي‌توان به فال نيك گرفت: زنان اجباري به تغيير نام به نام شوهر ندارند، بلكه اختيار دارند تا نام شوهرشان را انتخاب كنند. اين اختيار را بايد متناسب با اقتضايات اجتماعي و در جهت حمايت مضاعف، تفسير كرد؛ جالب آنكه در آمريكا، زنان گرايش بيشتري براي استفاده از اين حق دارند، در حالي كه در حقوق ما كمتر ديده شده است كه زني پس از ازدواج به نام خانوادگي همسرش تغيير نام دهد. تفاوتي كه نشان از تفاوت‌هاي فرهنگي دو جامعه داشته اما استلزامات و كاركردهاي خاصي را درون نظام‌هاي حقوقي و به ويژه در سياق انعكاس درك خاص آنها از مسيله برابري زن و مرد رقم زده است. به هر روي، هدف اين مقاله، بررسي پيشينه، مباني، تحولات و استدلال‌هاي هر يك از نظام‌هاي حقوقي ايراني و آمريكايي در خصوص رژيم حاكم بر تغيير نام خانوادگي زنان پس از ازدواج (با تمركز ويژه بر مسيله برابري انساني) مي‌باشد.

Having an independent name can be considered as one of the symbols of self –independency and autonomy ; since the independent person is enjoying the benefit of an independent name. From this perspective, both Iranian and American legal systems have developed an effort to grant women the benefit of an independent name to be recognized as a part of their individual identity. However it has not always been this way. In the American legal system, even till the beginning of the 70s of the 20th century, the family name of a woman automatically changed to that of the husbandʹs by marriage. In the Iranian legal system, although there is no evidence of the imposition of the husbandʹs family name on the wife, in fact, till 1355, it was the man who chose the surname of his family including his wife. Both legal systems have developed during recent decades; In beginning of the 1970ʹs to support women independence the American legal system gave women the freedom to keep their maiden name or choose their husband family name. Also, in the Iranian legal system, since all people can choose their family names, there is no more imposition on behalf of the husband regarding his wifeʹs change in family name. Based on a comparative approach, the present essay studies the legal regime governing the name-changed in both Iranian and American legal systems.