نظريه عليت فاعلي ابن‌سينا و فعل خاص الهي

ابن سينا نظريه عليت خود را، كه شامل تعريف عليت فاعلي، مادي، صوري و غايي مي شود، در هر دو نظام فلسفيِ طبيعي و الهياتي ارايه مي كند. از پرسش هاي پيش رو پيرامون نظريه عليت ابن سينا، نسبت علت فاعلي در طبيعيات )علّت فاعلي طبيعي( با علت فاعلي در الهيات )علت فاعلي متافيزيكي( است. به نحو مشخص، اين پرسش قابل بررسي است كه آيا تعريف عليت فاعلي متافيزيكي بر مفهوم علت فاعلي طبيعي هم صدق مي كند؟ اين مقاله درصدد اثبات آن است كه علت فاعلي طبيعي، وجودبخش است و در نتيجه تعريف علت فاعلي متافيزيكي مشمول آن مي شود. در تبيين اين مطلب از تعريف ابن سينا براي علت فاعلي استفاده خواهد شد كه مطابق آن، علت فاعلي بواسطه علت صوري وجود را اعطا مي كند. با اين حال، اين پرسش پيش مي آيد كه اگر علل فاعلي طبيعي در رخ دادن رويدادهاي طبيعي وجودبخش باشند، نقش فاعليت الهي چگونه خواهد بود؟ اين مقاله مي كوشد نشان دهد وجودبخشي علل فاعلي طبيعي با فاعليت خاص خداوند در بوجود آمدن موجودات طبيعي، سازگار و قابل جمع است. در نتيجه، نظريه عليت ابن سينا به دييسم يا دادارگرايي نمي انجامد.

Ibn Sina introduces his theory of causation, including efficient, material, formal and final causes, in both his natural and theological system. Exploring the relationship between efficient causes in Physics and Metaphysics, i.e., natural and metaphysical efficient causes, has been a controversial issue. Particularly, whether natural efficient causes satisfy the definition of metaphysical efficient causation or not is a challenging question needed to be answered. In this article, I will try to show that natural efficient causes bestow existence and therefore satisfy the definition of metaphysical efficient causation. To explain, another definition of efficient causation of Ibn Sina will be appealed to which according to efficient cause via formal cause bestows existence. However, if natural efficient causes bring natural events into existence, what would be the role of Divine action? I will argue that bestowing existence by natural efficient causes is consistent with special divine action. Therefore, Ibn Sina’s theory of efficient causality does not result in deism.