نظام آوايي زبان فارسي در آينه آمار

Phonostatistics of Persian Phonological System

در پژوهش حاضر، با تحليل آماريِ ويژگي‌هاي واجيِ موجود در 54391 واژه فارسي، كوشيده‌ايم تا جنبه‌هايي از سازوكار نظام آوايي زبان فارسي را با زبان آمار بيان كنيم. جنبه‌هاي واجي-آماريِ موجود در واژگان (ذهني) فارسي‌زبان‌ها، كه در اين تحقيق به آن پرداخته‌ايم، مواردي مانند الگوي تكيه واژه در زبان فارسي، هجا و تعداد هجا در واژه فارسي، واج‌آراييِ واژه‌هاي فارسي، بسامد طبقات طبيعي واجي در كل داده‌ها، بسامد طبقات طبيعي واجي در درون هجا، واج‌آراييِ خوشه‌هاي همخواني، هجاي بي‌نشان و بهينه در زبان، فراواني واج‌ها در زبان فارسي و مسايل مشابه را دربرمي‌گيرد. در انتخاب واژه‌ها، ابتدا يك پيكره متني ده ميليون كلمه‌اي مورد تجزيه ساختواژي قرار گرفت و در ادامه با حذف صورت‌كلمه‌ها و نيز كلمات خارجي فهرست واژه‌ها به دست آمد و سپس اين فهرست با فرهنگ معاصر فارسي امروز مقابله شد و مدخل‌هاي جديد با بسامد 1 به فهرست واژگان اضافه شد و سپس كل واژه‌ها از نظر اطلاعات واجي فوق مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. نتايج اين تحقيق واجي-آماري از يك سو مويد اصول و مفاهيم واج‌شناختي مانند طبقه طبيعي واجي، فرايندهاي واجي، ساختمان سلسله‌مراتبيِ هجا و غيره است و از طرف ديگر بسامد واج‌ها و زنجيره‌هاي واجي را بازگو مي‌كند، كه در نتيجه آن پيوستار بي‌نشاني و نشان‌داري در نظام آوايي زبان مشخص مي‌شود.

This study is an attempt to demonstrate some aspects of Persian phonology through statistical analysis of the phonological features in 54391 Persian lexemes. The phonostatistical aspects in (mental) lexicon of Persian speakers investigated in this study, include stress pattern of lexemes in Persian, syllable and the number of syllables in Persian lexemes, phonotactics of Persian lexemes, frequency of phonological natural classes in general, frequency of phonological natural classes in syllable, phonotactics of consonant clusters, optimal syllable in the language, frequency of Persian phonemes and the like. The results of this phonostatistical research validate the phonological principles and concepts such as phonological natural classes, phonological processes, hierarchical structure of syllables and the like. They also demonstrate the frequency of segments and segmental strings which defines the spectrum of unmarkedness in Persian phonological system.