گونه شناسي جديد در تكوين پراكنش هاي فضايي مناطق كلان شهري (نمونه مطالعه: رشد متاستاتيك در محور شرق منطقه كلان شهري تهران)

A New Typology of Spatial Spread Genesis in Metropolitan Areas (Case Study: Metastatic Growth in Eastern Corridor of Tehran Metropolitan Area)

در ادبيات مرسوم، مفاهيمي براي گسترش هاي روبه اطراف در مناطق كلا ن شهري معرفي و دسته بندي مي شود كه بر نوعي وابستگي فضايي با ساختار كلي مادرشهر يا حومه هاي آن تاكيد دارد. در حالي كه اشكال جديد گسترش فضايي در مناطق كلان-شهري همچون تهران، گونه هاي مختلفي از پراكنده رويي را نشان مي دهد. با توجه به در نظر نگرفتن سياست هاي آمايش سرزميني، تمركز فعاليت، سرمايه و جمعيت و در نتيجه مهاجرت هاي فراوان به مركز پايتخت، مادرشهر به هسته اي با مشكلات عديده و همچون غده اي سرطاني، در حال رشد و غيرقابل كنترل تبديل شده است. در اين گونه ها، هيچ پيوستگي كالبدي و فضايي با ساختار مادرشهر و حومه هاي مرتبط با آن مشاهده نمي گردد. با توجه به ويژگي هاي الگوي جديد در منطقه كلان شهري تهران، هسته اصلي تمركز (غده سرطاني) در فاصله هاي دوردست خود، بدون همجواري و هيچگونه چسبندگي، دست يازي مي-كند. پيدايش پهنه هايي مانند مشا، آبسرد و گيلاوند در شهرستان دماوند در محور شرقي منطقه ي تهران كه هيچ ارتباط فضايي مشخصي با هسته ي اصلي ندارد و در عين حال متاثر از جريان هاي قوي اجتماعي، فرهنگي و حمل و نقلي آن مي باشد، از اين دست به شمار مي آيد. پژوهش حاضر در پي شناسايي روند تبيين اين گونه ي جديد رشد سكونت گاهي در مناطق كلان شهري است. شباهت اين الگو با گسترش غدد سرطاني از مسير رگ هاي خوني و لنف ها در بافت هاي دورتر از تومور اصلي در بدن انسان، منجر به استفاده از مفهوم متاستاز براي اين الگو در مطالعه حاضر گرديد. با توجه به اينكه تحليل اين گونه گسترش با الگوهاي تحليل فضايي مرسوم و موجود امكان پذير نيست، با بهره گيري از شيوه هاي كارتوگرافيك، بررسي عملكردها، مشاهده هاي ميداني سكونت گاه هاي مذكور به ويژه در شهرستان دماوند، از چارچوب رشد متاستاتيك (فراگستري) در علوم پزشكي براي تعيين اين نوع گسترش فضايي در منطقه كلان شهري استفاده شد. با توجه به اينكه اين گونه ي رشد در مناطق كلان شهري مختلف در نقاط ديگر ايران و جهان نيز در حال رشد و شكل گيري است، اين مطالعه مي تواند راهي براي تحليل دقيق الگوهاي گسترش در آن ها و آغازي براي اصلاح برنامه ها، الگوها، شرح خدمات و حتي روش هاي جمع آوري اطلاعات براي مديريت كلان شهري آتي به حساب آيد.

Various kinds of growth have been documented and categorized in metropolitan areas, all of which have some form of coordination with the structure of the metropolis. However lack of attention to territory planning policies, concentration of activities, capital and population in the metropolis have brought about major difficulties for the main city. In Tehran metropolitan area, the city of Tehran is experiencing unplanned and tumor-like growth. At the same time new types of dispersed growth in this area are manifesting a different characteristic because they are not spatially or physically in cohesion with the main center. This new type of spread is due to many reasons and houses different social strata. However, the systematic relation between the new type of spread and the growth of metropolis has not been spatially analyzed. One of the most important types of this new spread is growth of luxury second homes which has many social, structural and economic implications. Due to similarities of this type of spread with the spread pattern of cancer tumors through vessels to further areas, the “Metastasis” notion was used to explain this new phenomenon. This article uses cartographic methods and field observations to discern the characteristics of the spread of second homes, especially in Damavand County. Detailed understanding of this phenomenon provides the necessary basis for effective planning of metropolitan areas that are experiencing the same pattern of spread. Further research in this area can be about detailed analysis, patterns, required methods, tools and planning related to “metastatic growth”.