مقايسه ريختي شگ‌ماهيان جنس Alosa در سواحل جنوبي درياي خزر با استفاده از صفات اندازشي و شمارشي

Morphological comparison of Alosa shad species using morphometric and meristic characteristics in the southern coast of Caspian Sea

مطالعه حاضر به منظور مقایسه ریختی چهار گونه از شگ‌ماهیان جنس Alosa از سواحل جنوبی دریای خزر شامل: شگ‌ماهی براشنیكووی (A. braschnikowi)، خزری (A. caspia)، مهاجر (A. kessleri) و چشم‌درشت (A. saposchnikowii) انجام شد. در مجموع، 239 نمونه ماهی از پاییز 1392 تا اوایل بهار سال 1393 از سه ایستگاه صید پره (بندر انزلی، نور-محمودآباد، خلیج گرگان) جمع‌آوری شد. 25 صفت اندازشی و 9 صفت شمارشی جهت مقایسه ریختی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج آزمون تحلیل واریانس یك طرفه (ANOVA)، آزمون تجزیه به مؤلفه‌های اصلی (PCA) و تابع تشخیص (DA) بیانگر كارآیی مطلوب صفات ریختی مطالعه شده در تفكیك چهار گونه نامبرده بود. اگرچه هیچ یك از صفات بررسی شده به شكل تشخیصی تفاوت گونه‌ها را نشان ندادند اما صفات اندازشی در مقایسه با صفات شمارشی كارآیی بهتری در تمایز شگ‌ماهیان جنس Alosa داشتند. علاوه بر صفات شمارشی و اندازشی اشاره شده در منابع و كلیدهای شناسایی موجود كه اغلب مرتبط با اندازه و تعداد خارها و شعاع‌های كمان اول آبششی بودند، صفات اندازشی شامل: ارتفاع باله مخرجی و پشتی، ارتفاع، عرض و طول سر، طول پوزه، ارتفاع ساقه دمی، فاصله پس چشمی، طول باله سینه‌ای و شكمی و صفات شمارشی شامل: تعداد شعاع باله دمی و تعداد شعاع منشعب و غیرمنشعب باله پشتی در مقایسه بین چهار گونه دارای اختلاف معنی‌دار (05/0P<) بودند. هرچند دامنه تغییرات صفات اندازشی و شمارشی زیست‌سنجی شده در مقایسه بین گونه‌های جنس Alosa در جنوب دریای خزر، همپوشانی داشت، اما این صفات می‌توانند در شناسایی بهتر و دقیق‌تر این گونه‌ها مفید باشند.

Comparative morphological study carried out for four shad species of the genus Alosa including A. braschnikowi, A. caspia, A. kessleri and A. saposchnikowii in the southern coast of Caspian Sea. Totally 239 specimens were collected from autumn 2013 to spring 2014 in three beaches in fisheries stations (Anzali Port, Noor-Mahmoudabad, Gorgan Bay) along the southern coast of the Caspian Sea. Nine meristic and twenty five morphometric characteristics were used for morphological comparison. The Results of One-Way ANOVA, Principle component Analaysis (PCA) and Descriminant Function Analysis implies efficeny of selected morphological characteristics for the separation of these species. Although no diagnostic characteristics were identified but morphometric characters showed higher variation within four species. In addition to previous known key characters which were associated with the size and number of gill rackers and filaments on first branchial arc, here some other key characteristics incuding Dorsal and Anal fin’s hight, Head’s height, width and length, Snout’s length, Caudal peduncle’s height, Post Orbital’s lenght, Ventral and Pectoral fin’s length in morphometrics and Number of Caudal fin rays, Number of hard and soft dorsal fin rays in meristics were significantly different (p<0.05) in comaprison within four shad species. Although overlaps were appeared in comparison of all measured morphometrics and counted meristic chatracteristics range but mentioned characteristics could be useful in better and more accurate identification of these four Alosa shad species along the southern coast of Caspian Sea.