تحليل فاعليت و عنايت در متافيزيك افلاطوني، ارسطويي و سينوي

آيا نظام عالم فعلي- فاعلي است؟ و اگر فاعليتي در كار است و عالم و مافيها را بايد به عنوان فعل نگريست، آيا مي‌توان نظام عالم را يك نظام عنايي دانست؟ در يونان باستان دو نظام بزرگ فلسفي توسط ارسطو و افلاطون برپا شد تا بتواند براي پرسش‌هاي فوق الذكر پاسخي داشته باشد. در عالم اسلام نيز فارابي و بعد از او ابن سينا با پي گرفتن فلسفه فارابي، اولين افرادي بودند كه يك نظام فلسفي بنا كردند تا پاسخي بنيادين براي اين پرسش‌ها بيابند. اما آنچه مهم است و ضروري مي‌نمايد، اين است كه يك بررسي تحليلي- تطبيقي بين اين سه نظام فلسفي به عمل آيد. هر سه نظام فلسفي، نظام عالم را فعلي- فاعلي ديدند. به طور كلي، ارسطو به يك نظام عنايي قايل نبوده، اما افلاطون با وجود قايل شدن اراده و عنايت براي آفريدگار، فاعليت او را ايجادي نمي‌داند؛ اين در حالي است كه در عالم اسلام، ابن سينا در سير تفكر خود به يك نظام عنايي دست يافت كه فاعليت آن را كاملاً ايجادي مي‌داند. چند و چون اين اختلافات موضوع بحث اين مقاله است. نتيجه نهايي و بنيادين كه اين مقاله به آن دست يافت، اين بود كه اختلافات ابن سينا با افلاطون و ارسطو ريشه در وجودشناسي دارد كه شيخ به آن رسيده بود و اين بر اصالت فلسفي وي در برابر تفكر يوناني دلالت مي‌كند.