مطالعه تنوع ژنتيكي گندم هاي بومي ايران در شرايط ديم استان گلستان

Study of Genetic Diversity of Native Wheat in Rainfed Condition of Golestan Province

هدف اصلي يافتن والدين متحمل به خشكي جهت انجام برنامه ‌هاي اصلاحي است و استفاده از گياهان بومي مناطق تحت تنش از اين لحاظ مي تواند بسيار مفيد باشد. در اين بررسي، تحمل به خشكي 80 رقم و توده بومي از نقاط مختلف ايران طي دو سال (79-1378) در ايستگاه تحقيقات كشاورزي گرگان (آبياري نرمال) و مزرعه نمونه ارتش (تحت تنش) مورد ارزيابي قرار گرفتند. در سال اول، ميزان عملكرد دانه، عملكرد بيولوژيك و شاخص برداشت ژنوتيپ ها در قياس با شاهد به روش رسم نمودار و در هردو منطقه مقايسه و يك چهارم ژنوتيپ ها كه از عملكرد دانه پاييني برخوردار بودند يا با شرايط منطقه سازگاري نداشتند، حذف گرديدند. ژنوتيپ هاي باقيمانده در طرح آگمنت در دو منطقه در سال دوم و با اندازه گيري صفات زراعي متعددي مورد بررسي قرار گرفتند كه ارقام هيرمند و سيرن در ايستگاه تحت تنش به طور معني‌ داري عملكرد بيشتري نسبت به شاهد توليد كردند. شاخص تحمل به خشكي و عملكرد دانه در شرايط تنش همبستگي مثبت و معني‌ داري با عملكرد دانه، وزن هزار دانه و طول پدانكل در شرايط آبياري نرمال و همبستگي منفي و معني ‌دار با روز تا خوشه، روز تا رسيدگي و ارتفاع بوته در شرايط آبياري نرمال، تعداد خوشه نابارور، ميزان سوختگي برگ در اثر باد گرم داشتند و با طول ريشك و ميزان لوله شدن برگ ارتباطي نداشتند. در گروه بندي ژنوتيپ ها به كمك تجزيه به روش خوشه اي و بر اساس صفات، گروه اول شامل اكثر ارقام بومي مانند سيرن و هيرمند و نيز دو شماره بانك ژن (1 و 24) از استان گلستان بودند كه ارتفاع بوته و تعداد سنبله نابارور پايين تر و طول پدانكل، وزن هزار دانه، عملكرد (هر دو محيط) و شاخص تحمل به خشكي بالاتر نسبت به ميانگين كل داشتند و گروه دوم عمدتاً توده هاي بومي (بانك ژن) استان هاي گلستان و مازندران بودند. نتايج اين بررسي نشان داد مواد ژنتيكي موجود در اين مجموعه منابع ارزشمندي هستند كه علاوه بر داشتن صفات جديد، داراي تنوع بالايي براي اصلاح و توليد ارقام گندم مي باشند.

Finding the appropriate parents for breeding programs is the main aim of selecting in drought tolerant crops and landraces under stresses conditions. In present survey, eigthey wheat landraces and varieties from different areas of Iran were evaluated in Gorgan agricultural research station (as a normal or potential yield) and Mazrae-Nemoneh (as under stress condition) during two years (1999-2000). In first year, grain yield, biomass and harvest index of genotypes in two conditions were compared to check varieties and genotypes were omitted because of their low production. In second year, the rest of genotypes examined in an augmented experimental design with measuring the other traits and Siren and Hirmand varieties produced significantly more grain yield than check varieties. Drought tolerance index and grain yield under stress conditions significantly and positively correlated by potential grain yield, kernel weight and peduncle length (P < 0.01) and negatively correlated with plant height, leaf burning, days to heading and days to maturity in non-stressed plants and have no significant correlation with awn length and leaf rolling. Genotypes classification by cluster analysis showed two groups: the first group was consisted of Siren and Hirmand varieties and two genebanks numbers (1 and 24) from Golestan province, which have lower plant height (potential), non-fertile tillers, higher peduncle length, kernel weight (potential), grain yield (in both conditions) and smaller drought stress index than total average. The second group is generally consisted of some landraces from Golestan and Mazandaran provinces. Recommended be Helmand and Syrn cultivars, directly comparing the test performance of rainfed areas are studied, Also we can use drought resistance genotypes in plant breeding program.