خوانش پسااستعماريِ رمان موسم هجرت به شمال اثرِ الطيب صالح

A postcolonial Study about “Season of Migration to the North” by Tayyeb Salih

نظريه و نقد پسااستعماري هرچند در حيطه نظريه، گام‌هاي درخور توجهي را در كشورمان برداشته است، در ميدان كاربرد و تطبيق هنوز هم رهيافتي بيگانه و مهجور به شمار مي‌رود. جلوه بارز اين بيگانگي، رمان كوتاه موسم هجرت به شمال اثر طيب صالح (نويسنده سرشناس سوداني) است كه علي‌رغم يدك كشيدن عنوانِ بزرگ‌ترين رمان عربي قرن بيستم از سوي آكادمي ادبيات عربي و بسياري از محافل ادبي ديگر، و به تبع آن توجه ويژه ناقدان ادبي به اين اثر و به ويژه سه بار ترجمه به زبان فارسي، هنوز هم نتوانسته جايگاه مطلوبي در ميان خوانندگان و ناقدان ادبي كشورمان به دست آورد. پژوهش پيش‌رو با هدف برداشتن گامي خرد در حوزه اين رهيافت نقدي، درصدد خوانشي پسااستعماري از موسم هجرت به شمال برآمده و به واكاوي و تحليل مفاهيمي پسااستعماري از قبيل من/ ديگري (مركز و حاشيه)، دورگه ‌بودگي، نژاد، اروپا محوري و جنسيت در متن روايي مزبور پرداخته است. بر اساس اين پژوهش، عامل اصلي موفقيت موسم هجرت به شمال در ميان ده‌ها رمان عربي مشابه، در تصوير عيني و برهنه آن در بدست دادن مفاهيمِ پسااستعماري و به دنبال آن، اجتناب از هرگونه نگاه ايديولوژيك و پيام محور و يا آرماني به روابط ميان استعمارگر و استعمار زده است. اين رمان با بدست دادن تصويري برهنه و هولناك از خرد شدن هويتِ جامعه سوداني، به ‌ويژه طبقه روشنفكر اين كشور، تاثيرات و پيامدهاي دردناك اجتماعي، اقتصادي و سياسي استعمارِ نو را با بهره‌گيري از روايتي چند لايه و متكثر به تصوير كشيده است.

This article is a Postcolonial study about season of Migration to the North a novel written by Tayyeb Salih (the renowned Sudanese writer). The novel, season of migration to the north, is the most famous postcolonial Arabic novel which has caught the attention of so many literary critics including Edward Sa’eed, the Palestinian-American literary theoretician, and even in 2001, the academy of Arabic literature in Damascus named it as the best Arabic novel in the twentieth century. A noticeable part of this research has been allocated to analysis of postcolonial concepts of the novel such as ego/other (core/periphery), hybridity, eurocentrism, and gender. It is worth noting that analysis of ego/other (core/periphery), in addition to text of the novel, includes some paratext elements like title and cover design. The primary outcome achieved from this composition is that the novel Season of Migration to the North, projecting a vivid objective image of economical and sociological position of Sudan and its intellectuals’ crisis in postcolonial period gained an elevated status among other similar Arabic novels.