ولكانيسم همزمان با برخورد كواترنري در شمال پهنه سنندج-سيرجان، ماگماتيسم در يك فلات فعال كوهزايي

Quaternary Syn-collision volcanism in north of the Sanandaj-Sirjan zone, magmatism within an active orogenic plateau

ولكانیسم كواترنری شمال پهنه سنندج-سیرجان در غرب ایران، جزیی از مجموعه گسترده ماگماتیسم همزمان با برخورد فلات مرتفع ایرانی-تركی است. این فلات بخش فعالی از پهنه قاره‌ای عربی-اوراسیایی است. گدازه‌های بازیك (بازانیت‌ها، هاوائیت‌ها و بازالت‌های آلكالن) همسو با روند زمین‌درز بیتلیس-زاگرس (شمال‌غربی-جنوب‌شرقی) فوران یافته‌اند. اغلب گدازه‌های بازیك منطقه قروه و بیجار از عناصر لیتوفیل بزرگ یون (LILE) مانند: Ba، Rb و Sr و عناصر خاكی كمیاب سبك (LREE) غنی‌شدگی نشان می‌دهند كه بازالت‌های تكاب نسبت به سنگ‌های بازالتی دیگر مناطق دارای عناصر خاكی كمیاب سبك كمتری هستند. میزان La/Nb همه گدازه‌ها بیشتر از یك است و نسبت‌های ایزوتوپی Sr-Nd این بازالت‌ها، ویژگی‌های منشأ گوشته‌ای را نشان می‌دهد. بی‌هنجاری منفی Nb و تفریق عناصر LIL در این سنگ‌ها می‌تواند ناشی از جز به جز شدگی كانی‌ها (ریشتریت پتاسیم‌دار و روتیل) در منشأ باشد. از ویژگی‌های ژئوشیمیایی سنگ‌های منطقه می‌توان چنین استنباط نمود كه این سنگ‌ها از ذوب اندك گوشته لیتوسفری ضخیم اوراسیا در زیر فلات ایرانی-تركی منشأ شده‌اند. سازوكارهای لایه‌شدگی لیتوسفر یا شكست قطعه با توجه به چنین ضخامتی (حدود 150 تا 200 كیلومتر) از گوشته لیتوسفری و متاسوماتیزه این منطقه، توجیه قابل قبولی بر ذوب بخشی این گوشته و سرانجام فرازش ماگما در منطقه مورد مطالعه نیست و تشكیل گدازه‌های كردستان ناشی از ذوب‌شدگی گوشته متاسوماتیزه در زیر این منطقه است كه شاهدی بر فرورانش تتیس به زیر حاشیه ایران (اوراسیا) پیش از برخورد است.

The Quaternary volcanism from north of Sanandaj-Sirjan zone, in the west of Iran is a part of widespread series of the Quaternary syn-collisional magmatism in the Turkish- Iranian high plateau. This plateau is a part of the active Arabian-Eurasian collision zone. The basic lavas (basanites, hawaiites and alkali basalts) were erupted with main trend (NW-SE) of the Bitlis-Zagros Suture. Most of the basic lavas from the study area (Qorveh-Bijar region) show enrichment in the large ion lithophile elements (LILE, e.g., Rb, Ba, Sr) and light rare earth elements (LREE), the Takab basaltic rocks have lower LREE. The La/Nb ranging for all of the lavas is >1. Sr- Nd isotope ratios of these basalts reflect mantle source characteristics. The negative Nb anomaly and fractionation of LILE in these rocks may be depending on fractionation of minerals (Amphibole, Rutile) in the source. The geochemical characteristics suggest that, these rocks could be developed from small melting of thick Eurasia lithospheric mantle underneath the Turkish-Iranian plateau. The lithosphere delamination or slab break-off mechanisms in the study area with this thickness (~150-200 km) from metasomatised lithospheric mantle could not be the causes for partial melting of this mantle and finally ascent the magma in the study area. The generation of the Kurdistan lava is related to the melting of metasomatized mantle beneath this area which is an indication of subduction of Tethys underneath Eurasia prior to collision.