بررسي تطبيقي مسايل اجتماعي در تواريخ محلي و سلسله‌اي عصر شاه عباس اول صفوي

A Comparative Study of Social Problems in Local Histories and Dynastic Era of Shah Abbas Safavi I

به رغم آگاهي‌هاي موجود در باب اجتماع عصر صفوي، كه عمدتاً از سفرنامه‌ها و گزارش‌هاي اروپاييان معاصر حكومت صفوي فراهم آمده‌‌است، ممكن است بتوان در تواريخ محلي و سلسله‌اي نيز شواهدي از موضوعات اجتماعي يافت. به لحاظ تاريخ‌نگاري، در عصر شاه عباس، دو دسته از منابع - تواريخ محلي و سلسله اي - به نگارش درآمده‌اند. در پژوهش كنوني، گزيده‌اي از گزارش‌هاي اجتماعي مشترك در اين تواريخ، بررسي تطبيقي شده است. رويكرد هر يك از مورخان به بحث طبقات اجتماعي، روابط شاه و حاكمان محلي با مردم، پيامدهاي اجتماعي رويدادهاي نظامي - همچون حمله ازبكان به شرق ايران- و يا بلاهاي طبيعي - ازجمله قحطي، سيل و زلزله و عواقب اجتماعي آن- مسيله توجه به خرافات و... ازجمله مسايلي است كه در اين مقاله، به چگونگي بازتاب آن در تواريخ محلي و سلسله‌اي عصر شاه عباس اول توجه شده است. نوع و ميزان بازتاب پديده‌هاي اجتماعي، در آثار يادشده و نيز تاثير خاستگاه اجتماعي و جايگاه شغلي نويسندگان هر يك از آنها در نوع اين بازتاب، مسيله اساسي اين پژوهش حاضر است. مقاله بر آن است به اين پرسش‌ها پاسخ دهد كه هر يك از تواريخ يادشده در موضوعات اجتماعي مورد نظر، به چه نكاتي توجه داشته‌اند؟ اين توجه به چه سبب و با چه ملاحظاتي بوده‌است؟ يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه ميزان گزارش‌هاي اجتماعي مندرج در تواريخ محلّي بيش از تواريخ سلسله‌اي است و نوع آن گزارش‌ها نيز، با توجه به جايگاه شغلي مولفانشان، با هم متفاوت است.

Despite public awareness about the Safavid era, mostly inferred from contemporary European writers and reports of the Safavid dynasty, a series evidence of social issues can be found in dynastic local histories. Concerning the historiography in the era of Shah Abbas, two types of sources had been written (local and dynastic histories) that in the present article a selection from the common social reports in these histories were studied comparatively. the approach of each of the historians about the issue of social classes, relationships of Shah and local governors and people, social consequences of military events such as the invasion of Uzbaks to the east of Iran or natural disasters such as famine, floods and earthquakes and its social consequences, superstition issues etc., are among the issues of the focus of this article that shows how they are reflected in local histories and dynastic era of Shah Abbas I. The type and amount of reflection of social phenomena in those works, as well as the impact of social and occupational status of their authors in the type of each of these reflections, is the essential issue of the present study. This article attempts to answer these questions that each of the histories on social issues, in what points has shown interest? What was the reason of the considerations? Research findings show that the amount of social reports contained in the local histories is more than dynastic histories and the type of those reports considering the occupational positions of their authors are different from each other.