جستاري در شناخت مآخذ كتاب «پند پيران»

A study in identifying the sourcesof the book of Pand-e piran

پند پيران از متون عرفاني به‌جامانده از قرن پنجم هجري است كه نويسنده آن ناشناخته است. اين كتاب مجموعه‌اي از حكايات را با موضوعات مختلف در خود جاي داده است. يكي از مهم‌ترين موضوعاتي كه در حكايات اين كتاب جلوه‌گري مي‌كند، تصوف و عرفان است. منبع حكايات اين كتاب كه درباره صوفيان مشهور قرن سوم هجري و شيوه زندگي و كرامات ايشان است، ناشناخته مانده و بدان اشاره‌اي نشده است؛ بنابراين، در اين گفتار برآنيم با كنكاش در منابع عربي و ايراني سرچشمه‌هاي اين حكايات را پيدا كنيم. براساس يافته‌هاي پژوهش، حكايات اين كتاب در منابع عربي و برخي منابع ايراني كهن كه پيش از پند پيران يا هم‌عصر آن بوده‌، نقل شده‌اند. اين مساله نشان مي‌دهد كه نويسنده پند پيران همه حكايات را با ذوق و قريحه خويش به‌نگارش در نياورده، بلكه از منابع پيشين نيز استفاده كرده است. همچنين اين حكايات در منابع پس از پند پيران با تغيير و تفاوت نقل شده‌اند كه نشان مي‌دهد اين روندي عمومي است كه در گذشته دور در ادبيات وجود داشته و مختص به دوره خاصي نيست. همچنين ردپاي حكايات پند پيران به‌عنوان يكي از متون كهن را مي‌توان در منابع بعدي ايراني نيز يافت.

Pand-e piran is of the mystical texts from fifth century of Hegira whose author is unknown. This work contains a set of parables with various subjects. One of the most prominent subjects in this work is Sufism and mysticism. The source of this work’s parables which is on famous sophists of third century and their life styles is unknown. So, in this study we aim to find the origins of these parables with an analysis of Arabic and Persian sources. According to the findings of the study, the parables of this work in Arabic sources and some ancient Iranian sources which have been previous or contemporary to it, are quoted. This suggests that Pand-e piranʹs author has not composed all of the parables with his own talent but with use of previous sources. Also these parables in sources after Pand-e piran are quoted with some detailed changes which indicate that this is a common process which has been existed in the very past literature and doesn’t belong to a special period. Also, we can find the traces of the parables of Pand-e piran as one of the old texts in the later Iranian sources.