مقدمه‌اي بر تبيين رابطه بين درآمدهاي نفتي و بهره‌وري در ايران

Explaining the Relationship between Oil Revenues and Productivity in Iran

تحقق اقتصاد دانش‌محور، یك نیاز اساسی برای كشورهای در حال توسعه به شمار می‌آید. در این الگوی اقتصادی، نقش دانش به عنوان اصلی‌ترین عامل در بهبود بهره‌وری، بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین مساله اصلی این مقاله آن است كه در شرایطی كه مناسبات اقتصادی جهان بر اساس الگوی اقتصاد دانش‌محور است، الگوی اقتصاد منبع محور و متكی به درآمدهای نفتی، بدون توجه به تولید و بهره‌وری، مشكل گشای اقتصاد ایران نمی‌باشد. با توجه به ضرورت اقتصادی كشور برای حركت از  اقتصاد متكی بر درآمدهای نفتی به سمت اقتصاد دانش‌محور، این مقاله ارتباط بین نحوه هزینه‌كرد درآمدهای نفتی و بهره‌وری و تحقق اقتصاد دانش‌محور را بررسی می‌نماید. در عصر همۀ الگوهای تولید پیشین، دانش یكی از عوامل تولید و بهره‌وری بود اما هرگز مهم‌ترین عامل تولید نبود ولی در عصر اقتصاد دانش بنیان، دانش به مهم‌ترین عامل تولید و بهبود بهره‌وری تبدیل شده و به عبارت دیگر، نقش دانش در ارتقاء بهره‌وری در عصر اقتصاد دانش محور از لحاظ شدت تأثیر و اهمیت كلیدی آن، بسیار افزایش یافته است. بنابراین شایسته است كه دانش و عوامل مؤثر بر تأثیر درآمدهای رانتی بر ساختار انگیزشی خلق دانش و نوع و راستای دانش تولید شده در جامعه، بررسی شود. این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی به تعریف وبررسی ویژگی‌های اقتصاد دانش‌محور پرداخته و موانعی را كه ساختار هزینه كردن درآمدهای نفتی در مسیر تحقق اقتصاد دانش‌محور ایجاد می‌كند، مورد بررسی قرار می‌دهد. یافتۀ این مقاله عبارت است از:  نحوه هزینه كردن درآمدهای رانتی، از طریق ساختار نظام پاداش‌دهی و راستای دانش، اقتصاد ایران را به سمت تولید دانش غیر مولد و به تبع آن نرخ پایین بهره‌وری به پیش می‌راند و با ممانعت از خلق دانش‌های مولد، مانع از تحقق اقتصاد دانش‌محور در ایران می‌شود.

Realization of the knowledge-based economy model is a basic requirement for developing countries. In this model, knowledge plays important role in improving productivity.  This paper claims that in a world where the economic ties are formed in terms of the knowledge-based economy, a resource-dependent economic model, regardless of productivity, is not a proper solution for the Iranian economy. Due to the necessity of moving from oil-based to knowledge-based economy in Iran, this paper studies the impact of oil revenues on productivity and realization of knowledge-based economy. This research employs a descriptive – analytical method to define and identify characteristics of knowledge-based economy and examines the obstacles resulting from spending oil revenues in creating knowledge-based economy. This paper finds that spending rents from oil revenues, through its reward structure and knowledge direction lead the Iran economy to the unproductive knowledge and consequently low rates of productivity and prevent the creation of productive knowledge, then prevent the realization of the knowledge-based economy in Iran.