آخرين نزول؛ مايده يا توبه؟ ر(هيافتي جديد به مساله آخرين سوره نازل شده قرآن كريم)

(The Last Revelation; al-Mā’ida or al-Tawba? (A New Apoarach to the Problem concerning the Last Revealed Sūra of the Holy Qur’ān

تعيين هر يك از سوره‌هاي نصر، مايده و توبه به‌عنوان آخرين سوره نازل شده، همواره يكي از مسايل اختلافي ميان قرآن‌پژوهان بوده است؛ به‌ويژه آنكه بخش‌هاي مهمي از آيات اين دو سوره كه قراين قوي‌تري براي «آخَرُ ما‌‌‌‌‌ نُزِل» واقع شدن دارند، در تعارض با يكديگر قرار گرفته و مفسران را به‌خصوص با عنايت به نقل‌ها و فهرست نزول‌هاي متفاوت، دچار چالش و سردرگمي كرده است. در اين نوشتار با توجه به قراين برون‌متني همچون روايات ترتيب نزول، روايات خاص «آخَرُ ما‌‌‌‌‌ نُزِل»، فهرست‌نگاري‌هاي مسلمانان و مستشرقان، و قراين درون‌متني همچون بافت آيات هر سوره و آيات داراي شان نزول با زمان مشخص، ديدگاه آخرين بودن سوره مايده تقويت گشته و به برخي از نتايج آن از جمله تعامل مسالمت‌آميز با اهل كتاب و مشركان غيرحربي اشاره شده است.

Deciding on any of the s?ras of al-Na?r, al-M?’ida, and al-Tawba as the last revealed s?ra has always been a controversial problem among the Qur’?n researchers; in particular, because some important parts of the verses of these two s?ras of al-M?’ida, and al-Tawba that have stronger evidences to be regarded as “the last Revelation”, contradict each other and have challenged and confused the interpreters, especially in respect to different quotations and lists of Revelation. With respect to the extra-textual evidences such as the traditions on the order of Revelation, the traditions specifically about “the last Revelation”, the cataloguing done by Muslims and the orientalists and the intra-textual evidences such as the context of the verse of each s?ra and the verses having Revelation occasions with specific time, the viewpoint about the S?rat al-M?’ida to be the last s?ra is strengthened and some of its conclusions are referred to, including peaceful interaction with the People of Scripture and non-belligerent polytheists.