تاريخ‌گذاري سوره حج (درنگي در مكي يا مدني بودن سوره و نقش آن در تفسير)

(Dating Sūrat al-Ḥaj (A Deliberation on this Sūra as whether to be Makkī or Madanī and its Role in Interpretation

سوره حج از جمله سوره‌هايي است كه محققان درباره زمان نزول و مكي يا مدني بودن آن اختلاف دارند. پيدايش اين اختلاف، متاثر از مطالب سوره و روايات ترتيب نزول است. با اين همه، بيشتر روايات ترتيب نزول، به نزول سوره حج در مدينه دلالت دارند. در اين ميان، قول مشهور مفسران، مكي بودن و قول جمهور آنان، آميخته‌اي از مكي و مدني بودن را نشان مي‌دهد؛ چنان‌كه بيشتر روايات سبب نزول، بر مدني بودن تاكيد مي‌كنند و ضوابط و خصايص سوره‌هاي مكي و مدني نيز بيشتر مدني بودن اين سوره را نشان مي‌دهند. به هر حال در مقاله حاضر، با جمع روايات و سخنان گوناگون و تحليل و نقد آنها، مدني بودن سوره حج را مدلل كرده و به تاريخ‌گذاري صحيح آن دست يافته‌ايم؛ امري كه با روشن ساختن تاريخ و فضاي نزول سوره، به تفسير و شناخت درست و دقيق مضامين آن و برگزيدن و اعتبار دادن به روايات و اقوال راويان و عالمان و مفسران در مباحث مختلف و مرتبط با سوره، همانند مكي يا مدني بودن، ترتيب نزول، فضايل، اسباب نزول، آيات احكام و... و كنار گذاشتن نقل‌ها و نظرهاي ناصواب و اظهار نظر درست، كمك خواهد كرد.

S?rat al-?aj is among the s?ra s that the researchers disagree about their time of Revelation and their being Makk? of Madan?. This disagreement is affected by the topics of the s?ra and traditions on the Revelation order. Despite all this, most of the traditions on the Revelation order denote that S?rat al-?aj was revealed in Mad?na. Meanwhile, the generally accepted (mashh?r) view of the jurists maintains its being Makk? and the view of the majority (jumh?r) of jurists asserts a combination of its being Makk? and Madan?; as most of the traditions on the Revelation occasion emphasize its being Madan? and the criteria and characteristics of the Makk? and Madan? s?ras indicate them to be more Madan? than Makk?. Anyhow, by reconciling between various traditions and sayings, and analyzing and critiquing them, we have designated S?rat al-?aj as being Madan? and have achieved its true dating. This achievement of clarifying the accurate date and climate of Revelation of the s?ra will help interpret and recognize its sound and accurate contents and validate the various discourses related to the s?ra like its being Madan? or Makk?, the Revelation order, merits, Revelation occasions, verses of ordinances, etc. and abandon incorrect quotations and views, and express the right view.