گونه‌شناسي تزيينات قواره‌بري در فرم خورشيدي درها (مطالعه موردي: درهاي بناهاي سلطنتي دوره قاجار تهران)

The Typology of Qavarehbori Decorations in the Sun-like Shape of the Doors (A Case study of the Doors of the Qajar Royal Buildings in Tehran)

هنر- صنعت قواره‌بري چوب از جمله هنرهاي كاربردي و تزييني است كه شكوه و زيبايي خاصي به بناهاي دوره قاجار(1343- 1209 ق) بخشيده است و شايد بتوان آن را يكي از بارزترين تزيينات معماري اين دوران به‌واسطه كاربرد گسترده و تنوع نقوش و طرح‌هاي اجراشده‌ در ساخت و زينت بخشيدن به انواع درها، پنجره‌ها و اُرسي‌ها دانست. در اين مقاله قصد داريم تا با رويكرد زيباشناسي بصري، به بررسي ويژگي‌هاي هنري خاص، در «خورشيدي»‌ درهاي تزيين‌يافته با هنر قواره‌بري در چهار مجموعه بناي سلطنتي قاجاري در تهران (كاخ گلستان، كاخ نياوران، باغ فردوس و عمارت مسعوديه)، بپردازيم. روش اين پژوهش توصيفي- تحليلي و گردآوري مطالب به‌شيوه اسنادي (كتابخانه‌اي) و بر پايه‌ پژوهشي ميداني (شامل تهيه تصاوير از آثار قواره‌بري در بناهاي مذكور و تجزيه و تحليل خطي نمونه‌ها) استوار است. نتايج اين مطالعه حاكي از آن است كه علاوه بر ساختار كلي بيشتر خورشيدي‌ها كه به‌به‌صورت نيم‌دايره با تقسيم‌بندي‌هاي شعاعي و نقشمايه‌هاي هندسي، گياهي يا تلفيقي است، تناسبات و نقوش خاصي نيز اعم از ساختار بيضي‌شكل خورشيدي‌ها با محور تكثير موازي و نقوش گياهي پُركار يا ساده نيز وجود دارد كه بررسي ويژگي‌هاي آن‌ها مي‌تواند گامي در جهت آشنايي بيشتر با ويژگي‌هاي زيبايي‌شناسي هنر قواره‌بري دوره قاجار و در نتيجه نزديك شدن به تعريف سبك خورشيدي‌‌سازي دوره مذكور تلقي گردد.

The art of cutting curved pieces of wood, Qavarebori, is an old subdivision of carpentry industry regarding decorative arts. This art is outstanding in the Qajar era buildings with its magnificent and splendid manner. This is one of the most significant architectural decorative items of this period, worked mainly on windows and doors in a variety of designs and natural wood colors. In this article, the researcher, through a visual aesthetic approach, tries to investigate certain artistic features of the semi-circular upper portions of doors decorated by Qavarebori in the royal buildings of the Qajar period in Tehran: the Golestan Palace, the Niavaran Palace, the Ferdows Garden and the Masoudieh mansion Complex. This research follows the descriptive-analytical method. The data here are collected from library sources and field research, including gathering the images of Qavarebori samples in the mentioned buildings and analyzing them in a linear manner. Most of the sun-like structures consist of semi-circular portions with radial segments and geometric shapes, vegetal or integrated designs. Certain designs in the semi-circular parts include oval structures with parallel reproduction axis, detailed or simple vegetal designs. Studying these features would contribute to the aesthetics of Qavarebori in the Qajar era which leads to a closer description of the sun-like style of windows and doors in that era.