علم‌سنجي: مروري بر مفاهيم،كاربردها و شاخص‌ها

Scientometrics: Review of Concepts, Applications, and Indicators

مقدمه و اهداف: در عصر حاضر به دليل رشد روزافزون دانش و افزايش رقابت در آن، ارزيابی محصولات علمی با استفاده از روش‌های علم‌سنجی، تبديل به موضوعی بسيار مهم و ضروری شده است. علم‌سنجی به تعبيری ساده، دانش اندازه‌گيری علم است. شاخص‌های علم‌سنجی سه دسته هستند: معيارهای بهره‌وری كه بهره‌وری پژوهشگر يا گروه پژوهشی را اندازگيری می‌كند، معيارهای تأثير كه كيفيت (يا عملكرد) مجلات، پژوهشگران يا گروه پژوهشی را می‌سنجد و معيارهای تركيبی كه هدف اين دسته از شاخص‌ها خلاصه كردن هر دو معيار بهره‌وری و تأثير در يك عدد است. مطالعه‌های علم‌سنجی با ارزيابی اولويت‌ها، چشم‌اندازها و ظرفيت‌ها، به سياست‌گذاران و مديران دانشگاه‌ها و رؤسای مراكز پژوهشی در تخصيص بودجه، توازن بودجه با هزينه، انتصابات، ارتقای پژوهشگران و مؤسسات كمك نموده و منجر به شناخت بهتر نقاط قوت و ضعف مجموعه‌‌های تحت پوشش‌شان می‌شود. ضمن اين‌كه اين دانش نوين می‌تواند كمك به ارزيابی و رتبه‌بندی اصولی دانشگاه‌ها ومراكز پژوهشی نمايد. از اين رو اين مقاله، مروری بر مفاهيم علم‌سنجی و كاربردهای آن دارد و به بررسی شاخص‌های علم‌سنجی می‌پردازد.

  Background and Objectives : In the current age, due to the increasing growth of knowledge and competition therein, evaluation of scientific products by means of scientometric methods has become a very important and necessary subject. Scientometrics, in simple words, is the science of measuring the knowledge. Scientometric indices are divided into three categories: productivity metrics that measure the productivity of the researchers or research groups, impact metrics that assess the quality (or performance) of journals, researchers, or research groups, and hybrid metrics that are used to summarize both productivity and effect metrics in one index. Scientometric studies help policy makers and managers of universities and heads of research centers in allocating budget, creating a balance between the budget and costs, making appointments, and promoting the researchers and institutes, and results in better recognition of weaknesses and strengths of their affiliated groups by evaluation of priorities, perspectives, and capacities. Meanwhile, this new knowledge can help with systematic evaluation and ranking of universities and research centers. This paper provides a review on scientometric concepts and its applications and discussed scientometric indices.