تاريخ اجتماعي ترجمه در ايران: نسبت تاريخ فرهنگي ايران و فرهنگ تاريخي اش

The Societal History of Translation in Iran: the Relation between the Cultural History of Iran and its Historical Culture

روندهاي ترجمه در تاريخ ايران و تشخيص نسبت آن با تحولات فكري و اجتماعي، به عنوان شاخص تعيين كارويژه ترجمه در دو دوره ايران باستان و عصر تمدن اسلامي در اين مقاله بررسي شده اند. مفهوم ترجمه به دو معني در اين مقاله به كار رفته است: «بازگرداني گفتار يا نوشتار از زباني به زبان ديگر» و «بازخواني يك فرهنگ در يك فرهنگ ديگر، به مثابه امري ميان فرهنگي يا ارتباطي يا ميان اجتماعي». منبع استناد در گذشته تاريخي، كه فاقد گزارش هايي درباره ترجمه است، بررسي روندهاي برگردان شدن زبان در روند تحول خطها و در دوره هايي كه گزارش هاي مكتوب از امر ترجمه وجود دارد استفاده از آن گزارش ها بوده است. منابع به عنوان «متن» بررسي شده اند و ديدگاه نويسندگانشان به طور انتقادي داوري شده است. استنتاج پاياني بر مبناي رويكرد نظري پژوهش، «تغييرات فرهنگي» را معيار فهم تاريخ ايران قرار داده و احتمال داده است كه تا پايان عصر تمدن اسلامي، دو نوع «شرايط وقوع ترجمه» در ايران وجود داشته است. امر ترجمه در دوران پيش از اسلام از خصوصيت «درونفرهنگي» برخوردار بوده و در دوره تمدن اسلامي يك «اقتضاي فرهنگي» براي ارتباط ميان فرهنگي كه كارويژه نهايي اش مي تواند ايجاد يك فرافرهنگ بوده باشد. مفهوم اول دلالت بر خصلت خود فرهنگ در جذب عناصر فرهنگ هاي ديگر دارد، و مفهوم دوم به عامل تكثر فرهنگي در محدوده بيناسرزميني يا ميان جامعه اي. كليدواژه: ترجمه، كارويژه ترجمه، ايران، تاريخِ فرهنگي، عنصر فرهنگي دروني، فرهنگ تاريخي، ارتباط ميان فرهنگي، جهاني بودن، بومي بودن.

In this article, we declare the preliminary approaches of translation in Iranʹs history, includes some results of a research about translation trends in Iran’s cultural history, in order to understand any probable relation between the assumed approaches and the socio-cultural changes, in which there is two major historical periods, the ancient Iran and the Islamic cultural period. Then the probable relation between translation approaches and socio-cultural changes has been considered and conceptually used as an index for understanding the social functions of translation in those periods, and also finding out any socio-historical role of translation in the cultural history of Iran. The concept of “translation” in this article has been used in two different, but related conceptual meaning: the first one considers translation as the process of rendering words or texts from one language into another, the second approaches includes any reading and re-reading of a culture by another culture, as an intercultural process. Methodologically, older periods have been studied by pursuing the relations between transitional engravings, scripts and monuments. The newer periods have been studied through historical reports. The final conclusion proposes two different functions of translation; it seems that translation in the ancient period is an inner cultural trait; and in the Islamic era seems to function more as a “necessity for intercultural communications”, and also as a way to provide basic needs for constructing a trans-cultural society. Keywords: Translation, function of translation, Iran, cultural history, inner cultural trait, historical culture, intercultural communications, globality, indigenousness.