كاريزماي هارون الرشيد، سيف الدوله و صاحب بن عباد و شكوفايي علمي و هنريِ دربار

The Charisma of Harun-al-Rashid, Sayf-al-Dawla and Sahib-Ibn Abbad and the Artistic and Scientific Prosperity of the Royal Court

ابو منصور ثعالبي در كتاب يتيمه الدهر سه دربار را تا زمان خود در اسلام، مجمع فاضلان و اديبان معرفي مي كند: دربار هارون الرشيد در بغداد، سيف الدوله حمداني در حلب و صاحب بن عباد در ري. يكي خليفه است، ديگري امير و سومي وزير. شخصيت ويژه ي اين سه تن بيش و پيش از هر امري سبب شده تا دربار-هايشان به كانون هايي براي جذب بزرگ ترين هنرمندان اديب و دانشمند روزگار تبديل شود و البته اين هنرمندان از خوان بخشش آن ها بهره مند گردند. هر يك از اين سه تن به ويژه هارون و سيف از دو چهره ي واقعي و افسانه اي برخورداند؛ چهره ي واقعي اين ها را بيش تر در نوشته هاي تاريخي و چهره ي افسانه اي و فرا انساني و قهرمانانه شان را در داستان هاي فولكلور اسلامي- عربي مي توان ديد. آنچه منابع تاريخي، داستان-ها و جُنگ هاي ادبي از ويژگي ها و رفتار هاي اخلاقي و سياسي افراد ياد شده آورده اند، كما بيش همان مواردي است كه در جامعه شناسي سياسي مدرن، براي رهبران كاريزما يا فرهمند ذكر مي شود. در جستار پيش رو پس از آوردن گزيده اي فشرده از سرگذشت تاريخي اين سه چهره، به بيان مفهوم كاريزما و تبيين مشخصات سلطه كاريزماتيك در حوزه سياست، پرداخته و در پايان، مهم ترين ويژگي هاي شخصيتي افراد ياد آمده را كه به گمان ما باعث رشد توان كاريزمايي آن ها شده و اديبان زيادي را به دربار هايشان كشانده است، آورده ايم. توصيف اين افراد به داشتن صفات خدا گونه و ما وراي انساني از سوي شاعران، رعايت دين داري در كنار سياست داني، بخشش بيش از اندازه، تسامح مذهبي و فكري، دلاوري در ميدان هاي نبرد و داشتن ذوق ادبي و علمي، مهم ترين ويژگي هايي ست كه اين هر سه به آن شناسان گشته اند و همين ويژگي ها سبب شده هنرمندان و دانشمندان روزگار، به دربار هايشان گرايش داشته باشند؛ وجود برخي ويژگي هاي منفي رفتاري و كرداري آن ها نيز سبب شده است شخصيت شان را دو گانه و متناقض بدانيم كه البته همين دو گانگي شخصيت نيز خود از عوامل ايجاد قدرت كاريزمايي آن ها شده است.

Abu Mansoor Thaalabi refers to three royal courts of his era in his book “Yatimat Al-Dahr”: Harun-al-Rashid in Baghdad, Sayf-al-Dawla al-Hamadani in Aleppo, and Sahib-ibn Abbad in Rey. The first was a caliph, the second a king, and the third a vizier. The charisma and generosity of these three figures attracted a huge number of scholars, poets, writers and artists, which led to cultural and scientific developments. There are several Islamic–Arabic folklore stories referring to the heroic, superhuman and mythical characteristics of these figures. In this article, after providing a short biography, we would look at the sources of the charisma recorded in history. Among the sources, we can mention religiosity, knowledge, political skills, intellectual and religious tolerance, bravery in the battle fields, and having a good sense of literature. In spite of some negative characteristics attributed to them, they could benefit from the duality as another source of their charisma to influence the scholars. In fact, they could make best use of the power sources they enjoyed.