بررسي انتقادي پاسخ ميرداماد به شبهه حدوث عالم و ديدگاه فيلسوفان صدرايي پيرامون آن

A Critical Assessment of Mir Damad’s Reply to the Doubt About the Createdness of the World and Sadraian Philosophersʹʹ View About it

بنابر عقيده حكماي اسلامي، جهان هستي بر اساس نظام معقول و منطقي پايه‌گذاري شده و از لحاظ متافيزيكي داراي مراتب يا عوالمي است. اين عوالم در يك خط ارتباطي عمودي - متافيزيكي - قرار دارند. به عبارت ديگر، در يك ترتب طولي به نحو علّي و معلولي با هم مرتبط‌اند. امّا تبيين اين ارتباط بين مبدا و معلول اول با يك شبهه فلسفي - كلامي مواجه است: ضرورت پيوند معلول به علّت، ايجاب مي‌كند عالم هستي با مبدا عالم، معيت داشته باشد در صورتي كه، لزوم تمايز و تقدم واجب تعالي بر ممكنات اقتضا مي‌كند عالم ممكنات از واجب تعالي، تاخّر و انفكاك عيني داشته باشند. ميرداماد براي حل اين معضل به تناسب نظام فلسفي خود، موضوع حدوث در دهر را مطرح كرد. تاسيس اين نظريه با استفاده از تقابل دو اصطلاح دهر و سرمد با زمان و زمانيات، در سايه نبوغ فكري و قدرت اعجاب‌انگيز انديشه ميرداماد قابل تحسين است، امّا از نظر فيلسوفان صدرايي، راه‌هايي كه وي براي تاييد و اثبات نظريه خود دنبال كرده است قابل خدشه‌اند.

According to the opinion of the Muslim theosophers, world is founded upon a logical and intelligible system, and from a metaphysical point of view, it encompasses hierarchical degrees or worlds .These worlds are positioned in vertical - metaphysical relation. In other words, they are interconnected in a longitudinal order on the base of causality relation. Nevertheless, illuminating this relation between the first cause and the first effect, one encounter with philosophical – theological doubt,that is, the necessity of joining the effect to the cause necessitates the coexistence of the world with its origin.Nevertheless, the necessity of differentiation and priority of the transcendental Being to the contingent beings requires the world of contingent beings have belated and objective separation from the Transcendental Necessary Being. In order to solve this problem, according to his philosophical system, Mir Damad has suggested the idea ofcreatedness at the level of perpetual duration. Mir Damad’s amazing thought in foundation of this theory by taking benefit from the contrast between the terms of perpetual duration (Dahr) and eternity versus time and temporal beings is praise worthy. However, from Sadraian philosophersʹ point of view, the paths he has followed to prove and confirm his own theory could be still subject to controversy.