مفسر معيار در قرآن‌پژوهي ملاصدرا

Standard Commentatorin MullaSadraʹʹs Quranology

انديشمندان اسلامي، از فقها و متكلمان گرفته تا حكما و عرفا، توجه ويژه به آيات قرآني داشته و هر كدام به قدر توان خود و با تكيه بر معارف و مباني علوم تخصصي خود به تفسير كلام الهي پرداخته و متون تفسيري گرانقدر و مختلفي را نگاشته‌اند. اختلاف موجود ريشه در تعريف متفاوت آنان از تفسير صحيح و معيار دارد. ملاصدرا، بنيان‌گذار مكتب فلسفي حكمت متعاليه، نيز با تكيه بر دو مشرب مشايي و اشراقي تفسير قرآن كريم نگاشته است. اين مقاله بر آن است تا تبيين ملاصدرا از تفسير صحيح و مفسر معيار را استخراج كند. وي در قرآن‌پژوهي خود بر اين باور است كه مفسر با تكيه بر استدلال و برهان عقلاني از يك طرف و بهره‌گيري از مجاهدات نفساني و اشراقات قلبي مي‌تواند به ملكوت و غيب الهي متصل شود و اشارات عرشي و فيوضات رباني را در آينه قلب خود مشاهده كند و به مرتبه مكاشفه و رسوخ در علم برسد و معاني آيات الهي را دريافت كند. اين دو مقوله در متن تفسير ملاصدرا با تعبير «هدايه عقليه» و «لمعه اشراقيه» بيان شده‌اند. وي معتقد است كه نفس مفسر قرآن با گذر از قوه فكر و مجهزشدن به قوه حدس و سپس با شدت در قوه حدس مي‌تواند به مدارج بالاتري از قوا دست يازد؛ قوه‌اي كه در نوع كمالي آن قوه قدسيه ناميده مي‌شود. ملاصدرا شدت در حدس و قوه قدسيه را علاوه بر نفس شريف انبيا (ع) براي مفسران غيرنبي ـ به شرط مواظبت از نفس و رفع موانع و حجاب‌هاي نفساني و اشتعال كبريت نفس به انوار ملكوتي ـ نيز قايل است. وي تفسير خود را محصول چنين فرايندي و فيوضات رباني بر قلب خودش مي‌داند.

Islamic scholars, includingauthorities, theologians, philosophers and mystics, pay attention to the Quran and attempt to interpret it based on their knowledge and expertise and toproduce many exegetical works. This difference stems from their different definitions and criteria of correct and standard interpretation. As the founder of the philosophical school of Transcendental Wisdom, MullaSadra interprets Quran in the base of the Peripatetic and illumination schools. This article indicates correct interpretation and standard commentatorfrom point of view of MullaSadra. According to his Quranology, in the one hand, commentatorthrough rational arguing, and on the other hand, by intuition, connects to Godʹs kingdom and the unseen universe and perceives the meanings of Quranic verses. In his terminology, these are called rational guidance (Hidayahalaqliyya) and illuminative brightness (Lomeye Eshraghiyye). The commentor of Quran by passing from understanding and reasoning and then depending to the talentof opinion and then insisting on that talent, he elevates to supreme talents, which its final degree is sacredtalent (QuvveyeQodsiyye). In his view, such as the prophets,commentator too has the ability of gaining sacred talent, provided that he observe the purity of soul, remove veils of soul and transfiguresoul with Divine lights. He says that his interpretation is the result of Divine hints to his heart.