خلود جهنميان و بهشتيان از منظر ملاصدرا و علامه طباطبايي

Mulla Sadra and Allameh Tabatabai on Permanent Residence of People of Hell and Heaven

در قرآن آيات متعددي هست كه مسيله خلود بهشتيان و جهنميان را گوشزد مي‌كند، عده‌اي را سعادتمند و مخلّد در بهشت و متنعم از نعمت‌هاي آن، و دسته ديگر را شقاوتمند و معذّب به انواع عذاب معرفي مي‌كند. در اين مقاله، سخن در معناي «خلود» در آيات 105 تا 108 هود متمركز است و به واكاوي ميزان و قلمرو آن از منظر ملاصدرا و علامه طباطبايي مي‌پردازد؛ در اينكه مراد از خلود چيست و آيا بين خلود اهل بهشت و جهنم تفاوتي هست يا نه؟ بين مفسران و متكلمان اختلاف نظر وجود دارد اكثراً آن‌ها را يكي دانسته‌اند و به معناي بقا و جاودانگي اهل بهشت براي هميشه و ماندگاري اهل جهنم در جهنم به صورت دايمي و نامحدود مي‌دانند. در اين عرصه ديدگاه مفسر مطرح معاصر، علامه طباطبايي (ره)، و ميزان هماهنگي بين نظر ايشان و ملاصدرا حايز اهميت است. مسيله به روش تحليل محتوا بر اساس داده‌ها و اطلاعات گردآوري شده است. از آن‌جا كه قرآن در آيات هود خلود بهشتيان و جهنميان را به دوام آسمان‌ها و زمين معلق دانسته، ابتدا مراد از آسمان و زمين و ميزان دوام آن‌ها بررسي مي‌شود و سپس مسيله خلود مورد كنكاش و مداقه قرار مي‌گيرد. بنا بر نتايج، عده‌اي آسمان و زمين را دنيايي، اما علامه و ملاصدرا اخروي مي‌دانند، علامه خلود را دايمي، ملاصدرا آن را بسته به نوع عقيده، كميت، كيفيت و موجبات عذاب مي‌داند. آنچه حاصل شد اينكه قرآن طبق عدل الهي محدوديت خلود جهنميان، و مطابق فضل الهي بقاي اهل بهشت را بيان مي‌كند.

There are several verses in Quran regarding the issue of Permanent residence of people of hell and heaven. According to those verses, some people have permanent residence in the heaven and enjoy its pleasers, while others endure tortures of hell. In this paper, we willconcentrate on the meaning of permanent residence in the Hood chapter of Quran, verses 105- 108, and will analyze the range of permanent residence from the viewpoint of MullaSadra and Allameh Tabatabai. There are debates and controversiesbetween theologians about the purpose of permanent residenceand permanent residenceof people of hell and heaven. Mostly, they are regarded same as each other.Thus, it means endless residence of people in heaven and endless residence of people of hell in hell. In this context, the viewpoint of Allameh Tabatabaei and the extent of conformity between him and Mollasadra is of importance, since in some verses, permanent residenceof people of hell and heaven are related to the persistence of the earth and the sky. Therefore,firstly, the meaning of earth, sky and their persistence is investigated and afterwards, the issue of permanent residencewas scrutinized. We found that some people regard the sky and the earth as material, but Tabatabaei and MollaSadra consider them as matters of the hereafter. Allameh considers permanent residenceas a endless one, but MollaSadrabelieves that it is depended to what people believe, and to the quality and quantity of their tortures. According to the verses of Quran, because of divine justice, the permanent residenceof people in the hell is limited and, on the other hand, because of divine grace, survival of people in heaven is permanent.