علم الحيل در دوره افول تمدن اسلامي تصحيح و بررسي بخش فواره‌هاي كتاب «الطُرُق السَّنيه في الآلات الرُوحانيه»

Elm ul-Heyl in the Period of Islamic Civilization Decline: Correction and Review of the Fountains of the Book “Al-Torogh ul-Sanniyah fi Al-Alat Al-Rouhanyah”

يكي از موضوعاتي كه دانشمندان علم الحيل (معادل تقريبي مهندسي مكانيك) به آن پرداخته‌اند، طراحي فواره‌هايي است كه به‌طور خودكار و در فواصل زماني مشخص تغيير شكل مي‌دهند. سه نمونه از اين‌گونه فواره‌ها، در كنار يك فواره بدون تغيير شكل، در كتاب الطرق السنيه في الآلات الروحانيه تاليف تقي‌الدين محمد بن معروف ملقب به راصد (م. 993 ق / 1585 م)، دانشمند بزرگ قرن دهم هجري و منجم‌باشي رصدخانه استانبول آمده است. از اين كتاب تنها يك نسخه برجاي مانده كه در سال 1976 م در حلب به صورت فاكسي ميله چاپ شده است. در مقاله حاضر ضمن بازسازي سه‌بعدي اشكال فواره‌ها با نرم‌افزار 3D MAX، طرز كار و نكات مربوط به آنها شرح داده شده است. در پيوست مقاله نيز تصحيح و ترجمه بخش مربوط به فواره‌هاي كتاب تقي‌الدين آمده تا مورد استفاده محققان و علاقه‌مندان قرار گيرد.

One of the topics being dealt by the scholars of Elm ul-Heyl (the equivalence approximated to Mechanical Engineering) is the designing of the fountains being changed in form by defined intervals. Three types of these fountains next to a fountain without change of form have been proposed in the book “Al-Torogh ulSanniyah fi Al-Alat Al-Rouhanyah” written by Taqioddin Mohammad Ibn M’aroof known as Rased (993 AH/ 1585 AD) who was a great scientist in 10th century AH and astronomer of the Istanbul Observatory. Only a volume form this book has been remained which has been printed as a facsimile print. Reconstructing the three dimensional form of the fountains with software 3D MAX, the paper explains the points related to them. In the appendix of the paper, the correction and translation of the section related to the fountains from Taqioddin’s book are presented to be used by the researchers and interested people.