حكمت روشنايي: ذات و صفات خداوند در نظرگاه حكيم سنايي

The Wisdom of Light God’s Essence and Attributes in Hakim Sanāyi’s View

حكيم سنايي غزنوي (ف532) يكي از انديشمندان دوران‌ساز و ازجمله تاثيرگذارترين سرايندگان شعر تعليمي عرفاني است كه همواره شاعران و عارفان اين ديار به ذهن و زبان او اقتدا كرده‌اند. در اين نوشته كوشيده‌ايم تا با تتبع نسبتاً جامع در ديوان و حديقه، آراي سنايي را درباب تشبيه و تنزيه، قدم و حدوث، توقيفي‌بودن يا نبودن اسما و صفات خداوند و غرضمندي حضرت حق در آفرينش هستي تبيين كنيم و با مواضع فِرق مشهور كلامي بسنجيم. ازاين‌رو، ابتدا ديدگاه پيشوايان اشاعره، معتزله، ماتريديه، كراميه و شيعه اماميه درباب مسايل مزبور نقل و سپس آراي حكيم غزنه در اين موارد طبقه‌بندي و تحليل شده است. تحقيق نشان مي‌دهد كه سنايي در اثبات مدعيات خود در آثارش از متون اسلامي و معارف عقلي زمانه خود بهره گرفته، درباب خداشناسي رويكردي تنزيهي و حتي سلبي داشته و مواضع او ـ برخلاف ديدگاه رايج‌ـ با آراي اشاعره، كراميه و اهل حديث به‌كلي متفاوت بوده و با باورهاي معتزله، شيعه و ماتريديه همسويي بسيار دارد.

Hakim San?yi Qaznavi (d. 532 AH) who is one of the most influential thinkers and poets of didactic Sufi poetry has always been followed by other poets and mystics of Iran. This paper aims at making a comprehensive study of his Hadiqah and Div?n and also intends to explain his opinions about the questions of transcendence or immanence, eternality and contingency, and whether divine Names and attributes are fixed or not and Godʹs intention of creating the universe. The researchers have attempted to compare these opinions with those of other famous theological sects. Therefore, at first the views of the leaders of the Ashʹarites, Muʹtazilites, Matoridites, Karr?mits, and 12-Imam Shiites were presented on these issues and then San?yiʹs opinion was analyzed and classified accordingly. This study shows that San?yi has used Islamic texts and rational teachings of his era to prove his claims. He has adopted a transcendent and even a negative approach in theology and his positions, contrary to the current views, have been different from those of the Ashʹarites, Kar?mits, and adherents of hadith, and have been in harmony with those of the Muʹtazilites, M?toridites, and Shiites.