تشكيل و تحول خاك هاي تشكيل شده بر روي رسوبات كواترنر در بخشي از دشت اروميه

Evolution of soils formed on Quaternary sediments in some parts of Urmia Plain

سابقه و هدف: امروزه در كشورهاي در حال توسعه هم چون ايران، انواع پروژه هاي مهندسي، كشاورزي و منابع طبيعي در حال اجرا است و نقطه مشترك همه اين طرح ها و پروژه ها، بستر كواترنري آن هاست. رسوبات كواترنر بخش عمده عرصه هاي كشاورزي و منابع طبيعي منطقه ار وميه را به خود اختصاص داده اند. جهت بهره برداري بهينه از اين اراضي، چگونگي تشكيل، شناخت خصوصيات فيزيكوشيميايي و كاني شناسي اين خاك ها ضروري است. مواد و ر وش ها: اين مطالعه در رسوبات كواترنر دشت اروميه در استان آزربايجان غربي انجام گرفت . منطقه مورد مطالعه بر روي رسوبات كواترنر قرار گرفته و از نظر فيزيوگرافي بخشي از يك دشت آبرفتي رودخانه اي است كه با شيب ملايم به طرف درياچه واقع شده است . ميانگين بارندگي و درج ه حرارت ساليانه اين منطقه به ترتيب 10 درجه سانتي گراد و رژيم هاي رطوبتي و حرارتي آن نيز به ترتيب زريك خشك و مزيك / 345 ميلي متر و 83 مي باشند. در اين مطالعه 8 خاكرخ در خاك هاي تشكيل شده بر رسوبات كواترنر شمال شرق اروميه حفر و بر اساس روش هاي استاندارد تشريح و رده بندي شدند و خصوصيات فيزيكوشيميايي و كاني شناسي آن ها بر اساس روش هاي استاندارد تعيين گرديد. يافته ها: نتايج نشان داد كه اين خاك ها به علت فرآيندهاي متوالي فرسايش و رسوبگذاري داراي ضخامت و تحول كمي مي باشند كه منجربه رده بندي اين خاك ها در رده هاي ما لي سول و اينسپتي سول شده است . توالي فرآيندهاي فرسايش- رسوبگذاري و خاكسازي در دوره هاي اقليمي متوالي مرطوب و خشك منجر به تشكيل توالي افق هاي كلسيك و لايه هاي رسوبي در اعماق زياد تا عمق 300 سانتي متري اين خاكرخ ها شده است و اين افق هاي مدفون احتمالاً بيانگر تغييرات اقليمي در طول كواترنر هستند كه در خلال نوسانات اقليمي در دوره هاي مرطوب، انحلال و جابجايي كربنات و در دوره هاي خشكي، رسوب و تجمع كربنات رخ داده است . بافت خاك ها از بافت سبك تا سنگين متغير بود و در اغلب خاكرخ ها ميزان رس با عمق روند افزايشي نشان داد . ميزان كربن آلي خاكها در مجموع كم بود و با عمق كاهش نشان د اد. ظرفيت تبادل كاتيوني خاك هاي مورد مطالعه ارتباط بسيار روشني با مقدار رس و كربن آلي خاك و نوع كاني شناسي رس نشان داد . نتايج كاني شناسي رس نشان داد كه كاني هاي غالب اين منطقه عمدتاً اسمكتايت، كايولينايت، ايلايت، كلرايت و ورميكولايت ميباشند. ايلايت، كلرايت و كايولينايت منشا موروثي و ورمي كولايت منشا پدوژنيك داش تند. همچنين كاني اسمكتايت داراي هر سه منشا، موروثي، نوتشكيلي و تغيير شكل بود و فراواني آن با عمق افزايش يافت . منشا اسمكتايت در افقهاي مدفون به تغيير شكل ايلايت نسبت داده شد و با توجه به لزوم شرايط رطوبتي نسبتاً زياد براي هواديدگي ايلايت، وقوع اين فر آيند به اقليم مرطوب تر گذشته نسبت داده شد. نتيجه گيري: بررسي خصوصيات فيزيكوشيميايي و كانيشناسي خاك هاي تشكيل شده بر روي رسوبات كواترنر اروميه نشان داد كه فرآيندهاي متوالي فرسايش- رسوبگذاري و خاكسازي در اين منطقه رخ دادهاند و شرايط اقليمي منطقه در طول كواترنر تغيير يافته است.

Background and Objectives: Nowadays, in developing countries like Iran, a lot of engineering, agricultural and natural resources projects are done and the common part of all of these project is their quaternary media. Quaternary sediments have occupied most of the agricultural and natural resources of Urmia plain. Recognition of physicochemical and mineralogical properties of these soils is essential to optimum and stable use of these lands. Materials and Methods: This study was done in quaternary sediments in Urmia plain in West Azerbaijan province. The study area has been located on Quaternary sediments and physiographically, this area is a part of a river alluvial plain with a gentle slope toward Urmia Lake. The mean annual precipitation and temperature of this area are 345.37 mm and 10.83 °C respectively and its soil moisture and temperature are dry xeric and mesic respectively. In this study eight soil profiles in quaternary sediments in the North West Urmia were dug and described and classified using standard methods and their physicochemical and mineralogical properties were determined using standard methods. Results: In this study, eight soil profiles in Quaternary sediments in the north east of Urmia plain were investigated. Results showed that due to sequential soil erosion and sedimentation processes these soils have little thickness and evolution which have resulted on their classification as Mollisols and Inceptisols. Consecutive erosion-deposition and soil forming processes at different wet and dry periods have been led to the formation of calcic horizons and sedimentary layers to the depth of 300 cm. These buried horizons reflect climatic variations during quaternary in which in the wetter periods the dissolution and translocation of carbonates and in the drier periods, precipitation and accumulation of carbonates have been taken place. The texture of these soils varied from light to heavy and their clay content increased with soil depth, their organic carbon content decreased with soil depth. The cation exchange capacity of these soils showed a clear relation with organic carbon, clay content and clay mineralogy. Clay mineralogical studies revealed smectite, kaolinite, illite, chlorite and vermiculite as dominant clay minerals in the study area. Illite, cholorite and kaolinite mainly inherited from the parent materials; while the presence of vermiculite was attributed to pedogenic processes. Smectite was also found to have three origins of inheritance, neoformation and transformation and its abundance was increased with depth. The origin of smectite in the buried horizons was attributed to the illite transformation. According to the heavy moisture demand on illite weathering, the occurrence of this process can be associated with more humid condition during the past climate. Conclusion: The study of physico-chemical and mineralogical properties of soils on quaternary sediments of Urmia plain revealed that the processes of erosion-precipitation and pedogenesis have been taken place consecutively and the climate of this area has been changed during quaternary.