حق بر تابعيت: از حقوق بين‌الملل خصوصي تا حقوق بشر

The Right to Nationality: from Private International Law to Human Rights

چكيده مفهوم حق به مثابه يكي از مفاهيم بنيادين حقوق، سياست و اخلاق، راه خود را به گفتمان حقوقي جامعه ايراني نيز باز كرده است. با اين حال، مفهوم يادشده، مفهومي مناقشه‌آميز بوده و هرگونه بحث درباره آن مستلزم ورود به عرصه نظريه‌پردازي است. به رغم بيان ديدگاه‌هاي متفاوت در زمينه ماهيت حق كه ذيل دو نظريه اراده‌انگار و سودانگار قابل دسته‌بندي‌اند، به نظر مي‌رسد مي‌توان نظريه مطالبه‌انگار را كه به موجب آن، حق، ادعاي فردي تضمين‌شده‌اي است كه بر اساس دو عنصر كرامت ذاتي و فاعليت اخلاقي توجيه‌شدني است، جامع نظريه‌هاي مفهومي رقيب دانست. پرسش آن است كه آيا مي‌توان بر مبناي نظريه مزبور و با تكيه بر مباني توجيه‌كننده آن، از ادعاي فرد بر داشتن تابعيت در معناي مورد بحث در حقوق بين‌المللي خصوصي ذيل عنوان حق دفاع كرد. در اين مقاله تلاش شده است با اتخاذ رويكردي توصيفي- تحليلي نشان دهيم برخورداري از تابعيت، يكي از حق‌ادعاهاي بنيادين انساني است و افزون بر اين، پيش‌شرط برخورداري از همه حق‌هاست. بر اين اساس، عدم شناسايي تابعيت به مثابه حق به‌طور مستقيم، به انكار كرامت ذاتي و فاعليت اخلاقي و در نهايت، به سلب انسانيت انسان منتهي خواهد شد. كليدواژگان تابعيت، حق، حق- ادعا، فاعليت اخلاقي، كرامت ذاتي.

Abstract The concept of right as one of the fundamental concepts of the law, policy and ethics, has been entered into legal discourse of Iranian community. However, right is a contested concept, and its discussion requires theorization. Despite offering different views about the nature of right that can be categorized under two theories named will-based theory and utility-based theory, it seems that we can recognize the claim-based theory as a comprehensive conceptual theory about right. According to this theory, right is a guaranteed individual claim that has been justified based on two elements of human dignity and moral agency. Any way can we defend the nationality as a human right? In this article we will attempt to show from a descriptive and analytic perspective that nationality is one of the fundamental human claim rights and moreover it is the precondition of all rights. The non-recognition of the nationality as right will directly lead to denial of intrinsic dignity and moral agency and therefore deprivation of humanity. Keywords Claim-right, intrinsic dignity, moral agency, nationality, right