نمايه‌ كتاب در ايران از ديدگاه ناشران و خوانندگان

The Back-of-the-book Index in Iran from the Perspective of Publishers and Readers

هدف: بررسی وضعیت نمایه كتاب در ایران از سه جنبۀ وجود نمایه در كتاب‌های منتشرشده، میزان آشنایی خوانندگان، و دیدگاه ناشران دربارۀ نمایه كتاب است. روش/ رویكرد پژوهش: پژوهش از نوع كاربردی و به روش پیمایشی در سه بخش انجام شده است: 1) بررسی وجود نمایه در 382 عنوان كتاب؛ 2) مصاحبه‌ای كوتاه با 150 نفر از اعضای كتابخانه ملی ایران؛ و 3) نظرسنجی از 365 ناشر درباره نمایه كتاب از طریق پرسشنامه و سیاهه وارسی. یافته‌ها: فقط 12% كتاب‌های منتشرشده نمایه دارند؛ میزان آشنایی خوانندگان با نمایه  انتهای كتاب 40% است؛ 57% ناشران برای كتاب‌های خود نمایه تهیه می‌كنند؛ نیمی از ناشران دارای نمایه‌ساز متخصص؛ و 55% آنها دارای شیوه‌نامه برای نمایه‌سازی هستند. از نظر بیشتر ناشران همۀ كتاب‌ها نیاز به نمایه ندارد. ناشران، دلایل نداشتن نمایه را هزینه، كمبود متخصص، و عدم آشنایی خوانندگان با نمایه اشاره كرده‌اند. نتیجه‌گیری: نمایه كتاب در ایران وضعیت مطلوبی ندارد. البته مقایسه پژوهش حاضر با پژوهش‌های مشابه خارج از كشور نشان داد كه این وضعیت محدود به ایران نیست. پیشنهاد می‌شود برای بهبودی این وضعیت كارگاه‌های آموزشی برای ناشران برگزار شود؛ دستنامه و شیوه‌نامه نمایه‌كتاب تدوین گردد؛ و درج نمایه در كتاب از سوی مسئولان نشر الزامی شود.

Purpose: To explore the situation of back-of-the-book indexes in Iran from three aspects: the existence of an index in published books, the familiarity of readers with indexes, and the publishersʹ view. Methodology/Approach: This is a survey using a self-designed questionnaire and checklist and is done in three parts: 1) investigating the existence of index in 382 books, 2) short interview with 150 members of National Library of Iran, and 3) surveying publishers’ viewpoints on index. Findings: Only 12% of published books have indexes. The amount of readersʹ familiarity with index was 40%. 57% of publishers make index for their books. Half of publishers have expert indexers and 55% have a manual for book indexing. Most of publishers believe that all books do not need index. Some reasons for not having an index are mentioned cost, shortcoming of experts and unfamiliarity of readers with the index. Conclusion: The back-of-the-book index in Iranian publications is not satisfactory, same as other countries. There are some suggestions to promote book indexing in Iran such as holding workshops for publishers, preparing manuals and enforcing publishers to provide indexes for their books.