رويكرد دوگانه انوري به عرفان و تصوف

Anvari′s Dual Approach to Mysticism and Sufism

در سراسر تاريخ ادبيات فارسي، كمتر شاعري را مي توان يافت كه به اندازه انوري دچار تناقض گويي بوده باشد. روشن ترين نمونه تناقض گويي هاي اين شاعر در رويكرد دوگانه وي به تصوف ديده مي شود. درون‌مايه اشعار انوري در قصايد و مقطعات، با غزليات و رباعيات تفاوت زيادي دارد؛ همان شاعري كه در قصايد و مقطعات به مدح‌گويي و هجوكردن پرداخته، در غزليات و برخي از رباعيات، چهره‌اي عارفانه از خود نشان داده و دم از قلندرصفتي زده است. تناقض‌گويي‌هاي فراوان انوري به ويژه در زمينه تصوف موجب شده است، خواننده اشعار اين شاعر نتواند درباره شخصيت و نيز اشعار او داوري دقيقي داشته باشد. در مقاله پيش رو، با رويكردي تحليلي- توصيفي، ديدگاه‌هاي متناقض انوري درباره تصوف و ريشه اين دوگانگي ها بررسي شده است. به نظر مي رسد، دوره شاعري انوري بيش از هر عامل ديگري در ايجاد اين دوگانگي ها تاثيرگذار بوده است؛ معمولاً در آثاري كه به سبك بينابين يا سبك دوره گذار نوشته شده اند، گونه‌اي آشفتگي سبكي ديده مي‌شود. اين دوگانگي ها نه تنها در اشعار انوري، بلكه در اشعار ديگر شاعران سده ششم نيز كمابيش وجود دارد؛ بر اين اساس، نمي‌توان نفوذ مضامين صوفيانه را در اشعار انوري، لزوماً گواهي بر گرايش وي به تصوف دانست.

In the whole Persian literature history, you cannot find many poets who contradict themselves as much as Anvari does. The most obvious example of this poet’s self-contradiction is noticeable in his dual approach to mysticism. The themes of Anvari?s poems in odes, Moghattaat is different from that of Sonnets and quatrain (a poem consisting of four hemistiches, rube). The poet, who developed eulogy and satire in odes and Moghattaat, also developed a mystic appearance in sonnets and quatrain. Anvari’s numerous self-contraditions especially regarding mysticism have caused the readers of his poems not being able to make a certain and precise judgment about his character and his poems. In this article, using a descriptive-analytical approach, Anvari’s contradictory views on mysticism and the origin of this duality are investigated. It seems that, poetic period in Anvari’s time, more than any other factor, had an impact on the creation of these contradictions. Usually, in works in middle style or the style of transition period, such chaos is noticeable. These contradictions are found not only in Anvari’s poems, but also more and less in the poems of other 6th –century poets. Based on this, penetration of mystic themes in Anvari’s poems can not necessarily be considered as a proof of his tendency towards mysticism.