انسجام متني ابزاري زبان‌شناسي براي شناخت سبك‌هاي ادبيات فارسي

Textual cohesion special characteristics for knowing styles of Persian literature

تحقيق حاضر تلاشي در جهت بررسي و مقايسه‌ي انسجام متني، در سبك‌هاي خراساني و عراقي است، بدين منظور داستان هاي حسنك وزير و افشين و بودلف از تاريخ بيهقي به عنوان نمونه اي از نثر سبك خراساني و داستان‌هاي شير و گاو و بوف و زاغ از كليله و دمنه به عنوان نمونه هايي از نثر سبك عراقي، بر اساس الگوي انسجام متني هليدي و حسن (1976) مورد تجزيه و تحليل و مقايسه قرار گرفت. عوامل انسجامي در اين الگو، عوامل دستوري، واژگاني، پيوندي است كه هر كدام داراي زيرشاخه‌هايي هستند. وجود اين عوامل متن را از نوشته‌هاي پراكنده متمايز ساخته و متن را منسجم و همبسته مي‌سازد. نتايج پژوهش حاكي از آن بود كه در هر دو اثر عوامل پيوندي بيش‌ترين درصد را به خود اختصاص دادند و عوامل دستوري و واژگاني به‌ترتيب در جايگاه‌هاي بعد قرار داشتند. در كل عوامل انسجامي در تاريخ بيهقي خيلي بيش‌تر از عوامل انسجامي در كليله و دمنه بود، به‌طوري كه عوامل انسجامي در تاريخ بيهقي 82/39 درصد و در كليله و دمنه 86/20 درصد از كل واژگان را به خود اختصاص داده است. براي مشخص كردن معناداري تفاوت بين عوامل انسجامي به‌كار رفته در دو اثر از«مجذور خي» استفاده شد و نشان داده شد كه تفاوت‌ها در اكثر موارد معنادار بوده است. با توجّه به اين شيوه‌ي تحليل مي‌توان، براي سبك‌هاي ادبيات فارسي از ديدگاه انسجام متني ويژگي‌هاي خاصي را برشمرد كه بر اساس آن متون متعلق به سبك‌ها را طبقه‌بندي و مقايسه كرد.

The present research is an attempt to investigate and compare textual cohesion in khorasani and Iraqi styles. As such‚ the stories of ?Hasanak vazir? and ?Afshin an Budolof from Tarikh Beyhaghi are examples of Khorasani style and stories of ?Shir and Ghav? and ?Buf and Zagh? from ?Kelileh and Demne? as examples of Iraqi Style were analyzed and compared based on the model introduced by Halliday and Hassan (1976). The results of the study indicated that in both styles the linking factors were used more than grammatical and lexical factors. In general‚ 39.82 % of the whole lexical items in ?Tarikh Beyhaghi? were those that made textual cohesion possible. This number declined to 24.86% in Kelileh and Demneh. The chi-square test was also used in order to see whether the difference between cohesive elements in the two styles were significantly different or not. It was found out that in many cases the difference was significant leading to the conclusion that the Khorasani and Iraqi styles are significantly different in terms of textual cohesion. According to the obtained results one can‚ in view of textual cohesion‚ consider special characteristics for Persian literature based on which the texts of Persian literature can be compared and classified.