باور ديني و خودآييني عقلاني

Religious Belief and Intellectual Autonomy

خودآييني عقلاني بيانگر آن است كه آدمي چگونه مي‌تواند فاعليت معرفتي خود را محفوظ بدارد و اختيار تنظيم و اداره‌ي عقلاني خود را داشته باشد. اين ارزش معرفتي غالباً در مقابل دگرآييني عقلاني طرح شده كه مطابق آن، باورنده، به علل دروني يا بيروني، فاقد توانايي لازم براي اِعمال فاعليت معرفتي خود است. از آغاز دوران مدرن، برخي فيلسوفان و متفكران به‌تصريح يا تلويح گمان كرده‌اند كه باور ديني ناقض خودآييني عقلاني است. با اين حال، روايت مسيوليت‌محور از معرفت‌شناسي فضيلت‌گرا به‌خوبي نشان مي‌دهد كه خودآييني به مثابه يك فضيلت عقلاني به معناي اتكا به قواي معرفتي خود و بي‌نيازي معرفتي از ديگري نيست بلكه نحوه‌ي تنظيم فاعليت معرفتي باورنده را در تعامل‌هاي فكري او با ديگري تجويز مي‌كند. بر اين اساس، باورنده‌ي خودآيين بر شناخت اقسام روابط معرفتي خود با ديگري و تنظيم مستقل آن توانا است. اين معنا از خودآييني عقلاني با برگرفت و نگه‌داشت باورهاي ديني در تعارض نيست. باور ديني مي‌تواند خودآيين باشد اگر باورنده‌ي متدين نقش ديگري را به مثابه ناقل، ناقد، حامي، الگو يا مرجع در باورهاي ديني خود دريابد و وجدان‌مدارانه و به اتكاي آراستگي به فضايل عقلاني، نحوه‌ي مداخله‌ي معرفتي ديگري را در باورهاي ديني خود تنظيم كند.

Intellectual autonomy indicates how human being can preserve her epistemic agency and intellectually manage and regulate herself. This epistemic value is commonly proposed against intellectual heteronomy according to which the believer is not capable of applying her epistemic agency because of internal or external impediments. Since the early modern era, some philosophers and intellectuals have supposed, implicitly or explicitly, that religious belief violates intellectual autonomy. However, the responsibilist version of virtue epistemology shows that autonomy, as an intellectual virtue, is not epistemic self-reliance and independence from the other but prescribes a way to regulate one’s epistemic agency in intellectual interactions with the other. On this basis, a conscientious autonomous believer is capable of knowing and managing the variety of her epistemic relations with others. Intellectual autonomy in this sense is compatible with believing and maintaining religious beliefs. Religious belief can be autonomous if the believer (i) find the other’s role in her beliefs as imparting knowledge, critic, model, adherent, and authority and (ii) regulate, conscientiously and equipped with intellectual virtues, the way in which the other participates in them.