داستان بهرام‌گور و كنيزك در آيينه ادب و هنر

The Story of “Bahram Gur and Kanizak” in the Mirror of Literature and Art

برخي از داستان هاي كهن ايراني هم در آثار اديبان و شاعران جلوه هنري يافته اند و هم با قلم نقاشان و هنرمندان نشان داده شده اند. به شكار رفتن بهرام گور با همراهي كنيزكش ازجمله حكايات مربوط به زندگي اين شاه ساساني است كه در منابع گوناگون تاريخي و ادبي به اشكال گوناگون توصيف و روايت شده است و در دوره هاي مختلف بر آثار هنري با سبك هاي گوناگون نقش شده. مقايسه جزييات نقش هاي مربوط به اين داستان با توصيفات شاعراني چون فردوسي و نظامي و يافتن وجوه اشتراك و اختلاف آنها مي تواند ما را به تاثير و تاثر احتمالي آثار شعري با آثار هنري رهنمون شود. در اين پژوهش كه به شيوه توصيفي- تطبيقي صورت گرفته است، پس از بررسي توصيف فردوسي و نظامي از داستان بهرام و آزاده، تصاوير مربوط به اين داستان در دو بخش آثار پيش از اسلام و آثار دوره اسلامي به ويژه آثار سفالين، فلزي، كاشي ها و نگاره ها به تفكيك، بررسي شده و تطابق هريك با آثار شعري مورد توجه قرار گرفته است. همچنين، نشان داده شده كه اين حكايت در طي قرن ها و در گستره جغرافيايي وسيعي، از شهرت و رواج برخوردار بوده است. ضمن اينكه درباره آثار پيش از اسلام، تطابق تصاوير با جزييات توصيفات فردوسي، احتمال خطا در تاريخ گذاري آثار يا دسترسي فردوسي به منابع تصويري مطرح شده است. درباره آثار دوره اسلامي نيز مشخص شده كه روايت فردوسي بيش از ديگر روايات و ازجمله روايت معروف نظامي موردِتوجه بوده است.

Many ancient Iranian stories are artistically emblazoned by poets as well as painters and artists. The story of Bahram Gur’s hunting trip with his slave girl- Kanizak- is among a number of anecdotes about the life of the Sassanid king that has been told differently by various sources. Comparisons of the details have taken distinct art forms and descriptions. With poets like Ferdowsi and Nezami, who have chronicled the diversities and common grounds of this subject; we are able to appreciate the effect and the possible influence of their poems on the art forms. In this research, which was based on descriptive and comlerative methods, after further review of Ferdowsi and Nezami’s expressions of the story of Bahram and Azadeh, the related images have been categorized in two parts: the pre-Islamic artifacts/relics and the Islamic period. Images depicted in ceramic, metal, and tile works were separately evaluated and noted to correspond with the lyrical works.It is also shown that this anecdote has been famous during a long period in a vast area. The resemblance between details in Ferdowsi’s descriptions and pre-Islamic images suggests the likelihood of error in dating those artworks or the probability that Ferdosi had access to images as the resource. About the Islamic period it is shown that Ferdosi’s narration of this story has been more famous than other narrations including Nizami’s.