تحليل نگاره هاي فتح خيبر مربوط به دوره هاي تيموري، تركمن و صفوي

Paintings analysis of the “conquest of Khaybar”: Related to Timurid, Turkmen and Safavid periods

واقعه خيبر، جايگاهي برجسته، مهم و نمادين نزد شيعيان دارد. اين واقعه در نسخه نگاره هاي ادوار گوناگون به شيوه هاي مختلف بازنمايي شده است. در اين مقاله، سه نگاره فتح خيبر مربوط به دوره هاي تيموري (كليات تاريخي)، تركمن (خاوران نامه) و صفوي (فالنامه)، برمبناي گفتمان تشيع (دوازده امامي) بررسي و تحليل شده اند. گفتمان تشيع، مجموعه اي منسجم از مفاهيم، باورها و روايت ها را دربرمي گيرد كه انديشه، احساس، گفتار و رفتار شيعيان را تحت سيطره خود گرفته و به آنها شكل مي دهد؛ منطقاً انتظار مي رود در نگاره هايي با مضمون شيعي نيز عينيت و تحقق يافته باشد. ازاين رو، در بررسي نگاره هاي موردنظر اين پرسشها مطرح مي گردد كه كدام نگاره، گفتمان تشيع از واقعه فتح خيبر را بازنمايي مي كند، آيا به صرف بازنمايي و حضور شخصيتي شيعي در اين نگاره ها، مي توان آنها را نگاره هايي شيعي دانست. همچنين، مشخص نمودن گفتمان بازنمايي شده در هر نگاره و شناسايي ويژگي مهم و اصليِ نگاره هاي شيعي، از اهداف اين پژوهش است. بدين منظور، به بررسي محتوايي و شكلي نگاره ها پرداخته و عناصر بصري و تصويري، نشانه ها و نمادهاي به كاررفته در هر نگاره، درراستاي گفتمان تشيع توصيف و تحليل شده اند. روش پژوهش توصيفي- تحليلي- تطبيقي است و اطلاعات، از منابع كتابخانه اي جمع آوري شده است. در نتيجه گيري اين پژوهش مي توان اظهار داشت، يكي از ويژگي هاي مهم و اصلي براي شناسايي و ارزيابي نگاره هاي شيعي، بازنمايي مضامين براساس گفتمان تشيع است كه مي بايد در محتوا و صورت (شكل) آثار، به ظهور رسيده باشد. از ميان نگاره هاي بررسي شده، اين ويژگيِ مهم در نگاره فتح خيبر از دوره صفوي (فالنامه) ظهور يافته است؛ بدين منظور، نگارگر، نشانه ها، نمادها و تمهيدات تجسمي خاصي در آن به كار برده است.

Khyber event has a dominant, important and symbolic position for the Shiites. The event is represented on the painting version of various eras in different ways. In this study, three paintings of the conquest of Khaybar were analyzed which were related to Timurid (historical sketch), Turkmen (KHAVARAN-NAME), and Safavi periods (Falname) based on Shiite discourses (Twelve Imams). Shiite discourse is a coherent body of concepts, beliefs, and traditions which has dominated thoughts, feelings, words and actions, and has shaped them, and reasonably it is expected that is realized in the Shiite-themed paintings. Hence, in the study of desired paintings, these questions are arisen, “which painting represents Shi’a discourse of conquest of Khaybar event? Does the mere representation and presence of Shiite personality in these paintings can be considered as the Shia paintings? Also, specifying the discourse represented in every painting and identifying the main characteristic of Shia paintings are considered as the objectives of this research. Therefore, the content and form of the paintings have been examined and visual elements and symbols used in each painting are described and analyzed in line with the Shiite discourse. The research method is comparative-analytical-descriptive, and information was collected by using the library method. It can be concluded that one of the important characteristics to identify and assess the main paintings of Shia is the representation of the themes based on of the Shia dialogue, which should be emerged in the content and form of works. Among the analyzed paintings, this important feature is emerged in the painting of conquest of Khaybar in the Safavid period (Falname), which for this purpose, specific painter, signs, symbols and measures are employed.