تاثير عوامل اجتماعي- تاريخي ايران عصر قاجار در شكوفايي تعزيه عهد ناصري

The Effects of Socio-historical Factors in Iranian Qajar Dynasty on Development of the Nassery Era’s Ta’zieh

تعزيه، يكي از اشكال مذهبي نمايش ايراني است كه بنابر نظر پژوهشگران اين حوزه، در دودمان قاجار، خاصه عهد ناصري، به اوج شكوفايي خود رسيده است. به زعم بسياري از آنها، علل مهم شكوفايي اين گونه نمايشي در عهد قاجار، يكي تدوام قدرت مذهب تشيع از عهد صفوي به بعد و ديگر، ساخت و برپايي تكاياي موقت و تكاياي ثابتي چون تكيه دولت بوده است. در اين ميان برخي آرا، تاثير شرايط اجتماعي- تاريخي ايران را بر اين گونه نمايشي متذكر شده اند. وجود چنين نظرگاه هايي، هرچند اشاره گونه و موردي، نشان دهنده تاثير شرايط اجتماعي در اين شكل نمايش آييني- سنتي است. پرسش اصلي اين است كه ويژگي هاي اجتماعي و تاريخي عصر ناصري چه تاثيري در شكوفايي تعزيه اين عصر گذاشته است. در مسير پاسخ به اين پرسش، سوال ديگري مطرح مي شود؛ به طور كلي چه رابطه اي ميان اشكال هنري و محيط اجتماعي كه اين اشكال را پديد مي آورد، وجود دارد. پديدآمدن علم جامعه شناسي در قرن هجدهم و درپي آن، گسترش و رشد علوم اجتماعي در سده هاي بعدي، منتقدان هنر را برآن داشت تا تفسير و خوانشي جامعه شناختي از انواع گوناگون اشكال هنري به دست دهند. بنابر تعاريف جامعه شناسي هنر، به نظر مي رسد مختصات اجتماعي قاجار، تاثير قابل توجهي بر رواج تعزيه در اين عهد گذاشته باشد؛ مختصاتي كه خطوط اصلي آن را از يك سو نتايج حاصل از كشمكش هاي داخلي و خارجي، استبداد حاصل از نظام مبتني بر كشاورزي، وجود طبقات مختلف و نابرابري هاي اجتماعي، و در سوي ديگر، طبع تفنن طلب ناصرالدين شاه تشكيل مي دهد. مقاله حاضر برآن است تا با برشماري ويژگي هاي تاريخي و اجتماعي عهد ناصري، دلايل جامعه شناختي رواجِ تعزيه را در اين دوره تبيين كند. در اين مقاله كه به روشي توصيفي- تحليلي و با رويكردي جامعه شناختي نگاشته شده، با بهره گيري از نظريه هاي جامعه شناسي هنر، كوشش شده تا به ترسيم سيماي جامعه قاجار و تاثير آن بر اقبال تعزيه در دوران حكومت ناصرالدين شاه پرداخته شود.

Ta’zieh is one of the religious forms of the Iranian drama which has been flourished in Qajar dynasty and more specifically in Nassery era according to the researchers of the Iranian drama field. They believe that the main reasons for this development in Qajar dynasty are sustainment of the Shi’ite religious authority from Safavid dynasty on and establishment of temporary as well as permanent Tekies (places for religious ceremonies) such as the Tekie-ye-Dolat. However, some researchers suggest the efficacy of the country’s socio-historical conditions in this type of drama. Although such viewpoints have been restricted to some cases, they confirm the effectiveness of these conditions on formation of this kind of traditional-ceremonial drams. Appearance of Sociology in the 18th century and the development of the social sciences in the following centuries made the critics present a sociological interpretation of various art forms. The aim of this study is to determine the socio-historical characteristics of the Nassery Era and to explain the sociological reasons for the considerable development of the Ta’zieh in this period of time. This study is a descriptive-analytical study conducted using the theories of the sociology of art which provides an irrefrangible relation between the art and the socio-historical conditions of each era. The aim of the present study is to investigate and present the view of society in Qajar dynasty and its effects on flourishing of Ta’zieh in Nassery era.