طبقه‌بندي علت فاعلي در نظام صدرايي و بررسي نوآوري وي در فاعل بالتسخير

A Classification of the Efficient Cause in Sadraʹʹs Philosophy and an Investigation of his Innovation about the Agent by Subjection

عليت و علت فاعلي همواره بخشي از تامل‌ورزي فيلسوفان بوده است. فيلسوفان پيش از ملاصدرا علت فاعلي را با معيارهاي متنوعي تقسيم مي‌كردند و صدرا به‌تدريج تقسيم آنان را توسعه داده و علت فاعلي را به گونه‌اي تقسيم كرد كه با نوآوري همراه بود. طرح نظريه فاعل بالتسخير از جمله اين نوآوري‌ها بود. اين نظريه در ميان تقسيم‌بندي‌هاي متنوعي كه صدرا از اقسام فاعل دارد، دچار ابهام‌، تفسيرهاي متفاوت، سو ‌فهم و نقدهاي جدي شده است. اين نوشتار با تبيين اصطلاح صدرايي از فاعل بالتسخير و ارايه دو تقرير از آن، تلاش مي‌كند تفسيرهاي ناقص و سو فهم‌ها را رفع كرده، نشان ‌دهد كه فاعل بالتسخير يك نوآوري صدرايي است كه در نظام فلسفي ملاصدرا معنا دارد و تقسيم تسخير به انواع مختلف طبيعي، نفساني و عرضي همگي اثبات مي‌كند كه وي توانسته است اقسام ديگري از فاعليت را طرح كند كه مسبوق به سابقه نبوده است.

Causation and efficient causation have always been subject to reflection in the Islamic Philosophy. Before Mulla Sadra, Muslim philosophers classified the efficient causation in various terms. The classification was gradually developed by Sadra; he classified efficient causation in innovative ways. The thesis of Agent by Subjection (f?ʹil bi al-taskh?r) was one such innovation. The thesis has been subject to ambiguity, different interpretations, misunderstandings, and serious objections. In this paper, I present two way to understand the Sadraean jargon of Agent by Subjection and seek to reject misunderstandings and wrong interpretations. I will show that Agent by Subjection is a Sadraean innovation that makes sense as part of his philosophical system, and his classification of subjection into different varieties, such as the natural, psychological and accidental ones, demonstrates that he managed to introduce new types of agency.