به كارگيري رنگ زعفران در تزيين صفحات نسخه هاي قرآني

The Use of Saffron in the Ornamentation of Quranic Manuscripts

زعفران يكي از مهم‌ترين گياهاني است كه بخش وسيعي از ايران را به كشت خود اختصاص داده است و اين كشور بزرگ‌ترين صادركننده آن در جهان محسوب مي‌شود. مهم ترين بخش اين گياه، كلاله‌هاي قرمز رنگ آن است كه پس از خشك شدن به‌عنوان گران‌ترين ادويه به فروش مي‌رسد. كلاله علاوه بر مصرف خوراكي، در صنعت نيز داراي كاربردهايي است؛ از جمله در زمينه هنر در رنگ كردن كاغذ و كتاب‌آرايي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. در اين پژوهش، فرض بر اين بوده كه بر اساس رسالات خوشنويسي و مستندات موجود، از زعفران به‌عنوان يكي از رنگ‌ها در تذهيب نسخه‌هاي خطي از جمله قرآن‌هاي خطي استفاده مي‌شده است. در اين تحقيق، نسخ خطي سده هاي سوم تا سيزدهم و تعدادي با تاريخ نامعين مورد بررسي قرار گرفتند و از ميان آنها تعداد 20 مورد از نسخه‌هاي خطي قرآن‌هاي مزعفر معرفي شدند كه در آنها از عصاره زعفران براي آراستن حاشيه صفحات، كتابت سرسوره‌ها، فواصل آيات (گل آيه‌ها) استفاده شده است. نمونه‌هاي مورد بررسي در اين تحقيق، در كتابخانه‌هاي آستان قدس رضوي، كتابخانه گلستان و موزه ايران باستان نگهداري مي‌شوند. سعي بر اين بوده كه تا حد ممكن نمونه‌ها به صورت مصور معرفي ‌شوند. در مواردي كه به علت حفاظت از قرآن در موزه، امكان دسترسي به تصاوير وجود نداشت، به شرح و توضيح در خصوص آنها بسنده شده است. پس از بررسي نمونه‌ها، دوره زماني استفاده از زعفران در كتابت قرآن و دلايل احتمالي كاربرد آن در اين هنر بررسي شده است. همان طور‌كه از داده‌ها برمي‌آيد، زعفران در گستره زماني وسيعي از سده نهم/سوم تا هجدهم/دوازدهم در تزيينات قرآن‌ها به كار رفته و عمده استفاده آن در تعيين فواصل آيات و كتابت سرسوره‌ها و نيز ترسيم جدول‌ها بوده است. هدف مقاله: ?- شناخت ويژگي ها و نوع كاربري زعفران در تزيينات نسخه خطي قرآن ? دستيابي به دوره زماني كاربرد زعفران در نسخه هاي خطي قرآن سوالات مقاله: 1- درچه قسمت هايي و به چه عللي در تزيينات صفحات قرآني، زعفران به كاربرده شده است؟ 2- حوزه زماني استفاده از زعفران در تذهيب صفحات قرآن چه دوره‌هايي بوده است؟

Abstract The saffron flower is one of the most significant vegetation sites in Iran and this country is renowned for the export of this valuable spice. Each flower has three vivid crimson stigmas, the dried stigmas are long among the worldʹs most costly spices by weight. The stigmas, apart from its use in various cuisines as a seasoning and coloring agent, is also used in industrial practices. The distinctive yellow-orange color of this spice is used in coloring paintings and beautifying manuscripts. In this research study, it is believed that according to the evidence in hand, saffron was used as a distinctive coloring dye to decorate the illuminations of the manuscripts. In order to carry the research a number of Quranic manuscripts were selected in which saffron was used to decorate the margins, sidelines and the marks between each verse. The selected manuscripts are currently preserved at the Astan Qods library, Golestan Palace library and Iran Bastan museum. Furthermore, it was endeavored that the manuscripts under study are all accompanied with illustrations. It is believed that saffron-coloring was greatly applied within the time span of 9th to 18th century mainly to beautify the Holy Quran to mainly decorate the spaces among the verses, ornamentation of sidelines and illustrating tables. Aims: 1- Understanding the features and application of using saffron to decorate Quranic manuscripts. 2- Recognizing the time span in which this method was used in the history of manuscript illumination. Research questions: 1- What are the reasons of applying saffron in decorating Islamic manuscripts and in what sections is it mostly applied? 2- In which eras did the use of this technique originate and flourish? Keywords: Saffron, Quranic manuscripts, ornamentation of pages, illustrations, color.