شاهنامه بزرگ ايلخاني، سر آغاز جنبش مصورسازي كتب ادب فارسي ايراني (مطالعه موردي: تقارن تصويري مرگ شغاد به دست رستم در شاهنامه بزرگ ايلخاني و جامع التواريخ)

The Great Ilkhanid Shahnameh, The Starting Point of Manuscript Illumination of Persian Literature

هنر مصورسازي كتاب در ايران، با ظهور مغولان (ايلخانان) به طور رسمي شكل گرفت و پس از آن شكوفا شد. سر آغاز اين جنبش كه با تدوين جامع التواريخ، توسط خواجه فضل الله رشيدالدين همداني و راه اندازي كارگاه كتابخانه سلطنتي بود، منشا اثري شد، تا ديگر متون ادبي فارسي، مورد توجه و تصوير سازي قرار گيرد. شاهنامه بزرگ ايلخاني، يكي از مهم ترين آثار مصور آن دوران است، كه به تاسي از جامع التواريخ، به عنوان اولين نسخه مصور درباري در دوران ابوسعيد بهادر خان، در تبريز انجام شد، و پس از آن شاهنامه هاي مصور ديگر، بتدريج پديدار شد. سه تصوير از متن شاهنامه در جامع التواريخ كه مهمترين آن "مرگ شغاد بدست رستم و مردن اوست"، و ترسيم يكي از نقاشي هاي شاهنامه بزرگ ايلخاني با همين عنوان، گوياي سر آغاز توجه به متن شاهنامه و اراده معطوف به تصوير سازي آن، در دوران رشيدالدين است، كه در زمان ابوسعيد به همت غياث الدين محمد فرزند رشيدالدين به انجام رسيد. هدف اصلي اين رويكرد، بازسازي حماسه فردوسي و تقارن تصويري آن با تاريخ مغول و ايلخانان بود. اين امر مغولان را در ميان تاريخ كهن پادشاهي ايران قرار مي داد. روش پژوهش در اين مقاله تاريخي، توصيفي، تحليلي و با توجه به موارد مطالعاتي، در انتها تطبيقي است. اهداف مقاله: 1- شناسايي اهداف تدوين شاهنامه بزرگ ايلخاني به عنوان اولين اثر مصور هنر دربار ايراني. 2- دستيابي انگيزه ترسيم نقاشي مرگ شغاد بدست رستم در نسخه جامع التواريخ و شاهنامه بزرگ ايلخاني. سوالات مقاله: 1- آيا توليد شاهنامه بزرگ ايلخاني و پس از آن توليد فراوان شاهنامه هاي مصور فردوسي در دوران ايلخانان درپي تداوم طرح بزرگ تدوين جامع التواريخ بود، ضرورت هاي انجام آن از چه روي بود ؟ 2- نقاشي مرگ شغاد به دست رستم در نسخه جامع التواريخ بر اساس روايت فردوسي و يا ثعالبي است، و رويكرد تاريخي آن كدام است.

The art of book illumination first initiated in Persia with the emergence of Ilkhanid Moguls and later flourished. In respect to the beginning point of this movement, the completion of Jami-al Tavarikh by Khaje Fazl Allah Rashid-al Din Hamedani and the existence of the royal library workshop paved the way for illumination of other literary masterpieces. The Great Ilkhanid Shahnameh, influenced by the Jami-al Tavarikh, is one of the significant illustrated manuscripts of the age that was illuminated in the court of Abu Saeed Bahador Khan in Tabriz and therefore, introduced the method of accompanying script with illustrations. The inspiration to illustrate manuscripts and the devotion to its stories and texts first initiated by three images from Shahnameh from Jami-al Tavarikh in which the “Death of Shoqad by Rostam” and the illumination of another painting by the same name in the Great Shahneh of Ilkhanid can be renowned as the most significant. This occurred during the reign of Rashid-al Din by Qias-al Din the son of Rashid-al Din. The Reason for this phenomenon is recreation of the Ferdowsi’s famous epic and its coincidence with the Mongul and Ilkhanid history which positions the Monguls among the rich history of Persian monarchy. This papers follows a historic, desiccative and analytic framework accompanied by a comparative study at the end. Aims of the paper: 1- Recognizing the reasons behind the creation of the Great Ilkhanid Shahnameh as the first illuminated artwork of the Persian court. 2- Understanding the inspirations of depicting the painting of the “Death of Shoqad by Rostam” in the Jami-al Tavarikh and Great Ilkhanid Shahnameh manuscripts. Research Questions: 1- What was the main reason behind the creation of the Great Ilkhanid Shahanmeh and other illuminated manuscripts of the era? 2-Is the painting of the “Death of Shoqad by Rostam” wrriten by Ferdowsi? What are its approaches?