تبيين مناسبات احزاب دولتي و مجالس نوزدهم و بيستم درساختار سياسي پهلوي دوم

The Relation between Governmental Parties and the 19th and the 20th Parliaments in the Political Structure of the Second Pahlavi

نظام سياسي پهلوي دوم همانند هر حكومت ديگري، از بنيانهاي نظري و ايديولوژيكي خاص خود برخوردار بود كه بر پايه آن تلاش مي كرد تا مشروعيت سياسي خود را تامين نمايد. يكي از مهم‌ترين ابزارها در راستاي تحقّق اين هدف، تشكيل «احزاب دولتي» يا «دستوري» بود. امّا اين فكر تا سال 1335 هم‌چنان در اذهان باقي ماند تا اينكه به دستور شاه، اسدالله علم در ارديبهشت 1336، مسيوليت تاسيس «حزب مردم» را بر عهده گرفت. يك سال بعد، دومين حزب دولتي با نام «ملّيون» توسط نخست‌وزير وقت منوچهر اقبال، موجوديّت خود را اعلام كرد. بدين ترتيب، كاركرد نهادي انتخابات و مجلس در جهت حفظ حكومت استبدادي شاه، تغيير يافت .اوج فعّاليت حزبي احزاب مردم و ملّيون در سال 1339، مقارن با انتخابات دوره بيستم مجلس شوراي ملّي پديدار شد. در دوره بيستم انتخابات مجلس شوراي ملّي، عليرغم قول شاه مبني بر انتخابات آزاد، حزب اكثريت كه نهادهاي اجرايي را در اختيار داشت، در انتخابات تقلّب نمود و با اعتراضهاي شديد نسبت به اين امر، شاه انتخابات را باطل اعلام كرد. پرسش اصلي نوشتار حاضر، آن است كه احزاب دولتي دهه 1330، چه جايگاه و كاركردي در حاكميّت سياسي دوره پهلوي دوم داشتند؟ و در سطح پايين تر، اينكه رابطه آن‌ها با مجالس قانون‌گذاري نوزدهم و بيستم چگونه بود؟ بر اين اساس، هدف پژوهش پيشِ رو، آن است كه با بهره گيري از نظريه هانتينگتون درخصوص نهادسازي سياسي از بالا جهت حل بحران مشاركت و مشروعيت سياسي در كشورهاي در حال توسعه، به پرسش فوق پاسخ دهد. روش پژوهش، كيفي و از نوع تبيين علّي، روش تحليل آن، توصيفي ـ تحليلي و روش انجام، اسنادي با تكيه بر منابع كتابخانه اي و اينترنتي است.