بازخواني انتقادي ادله موافقان و مخالفان قاعده لطف در مباحث كلامي

A Critical Review of the Pros and Cons’ Arguments of the Rule of Grace in Theological Discussions

يكي از قواعد مهم در كلام عدليه، قاعده لطف است كه براساس آن در مسايل متعددي، حكم به وجوب لطف بر خداوند مي‌شود. با تعريف لطف، شرايط و اقسام آن به‌منزله مدخل بحث و بازخواني ادله موافقان، يعني غالب متكلمان اماميه و معتزله، ناتمام بودن آنها روشن مي‌شود. همچنين با ارزيابي ادله مخالفان، مانند بشر بن معتمر و شارح مقاصد، ضمن مناقشه در برخي، شماري ديگر تاييد خواهد شد. عقل حكم مي‌كند كه خداوند حكيم است و مقتضاي حكمت بر او لازم است؛ اما از جهت كبروي، لطف واجب نيست؛ چراكه فروض بي‌نهايتي دارد كه در خارج محقق نشده است؛ بلكه مي‌تواند محقق شود. از حيث صغروي نيز مي‌توان مجموع مصالح و مفاسد يك امر خاص را تشخيص داد تا سپس حكم شود كه بر خداوند لازم است يا نيست. در همه مسايلي كه علماي شيعه به اين قاعده استناد كرده‌اند (وجوب تكليف شرعي، بعثت انبيا، عصمت پيامبران، لزوم وعد و وعيد، وجوب نصب امام) ادله جايگزين وجود دارد.

Abstract:One of the important rules of Adlieh theology is the rule of grace based on which it is pointed at the necessity of grace of God in various issues. By defining the term grace, its conditions and types as the beginning of the discussion and reviewing the arguments of the pros i.e. the majority of the Imamiyeh and Mu’tazilah theologians, it will be clear that they are incomplete. Also, by evaluating the arguments of the cons like Beshr Ibn Mo’tamer and Shareh Maqased, while some are disputed, some others are confirmed. According to reason, God is wise and the requirement of wisdom is necessary for Him but in terms of major antecedent, grace is not necessary because it includes infinite assumptions not being realized externally but it can be realized. On the other hand, in terms of minor antecedent, the total of advantages and disadvantages of a certain action can be recognized so that in the following it can be decreed whether it is necessary for God or not. For all problems in which Shiite scholars have relied upon this rule (necessity of religious duties, sending prophets, the prophets’ infallibility, necessity of promise, necessity of appointing Imams) there are substitute arguments.